Santa Ageda Eskoriatzan: nesken parte-hartzea

Ikasleengan bultzatuko diren jarrerak:

• Emakumeen historia hurbila ezagutzeko interesa
• Gizabanako oro errespetuz tratatzeko asmoa. Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea
• Emakumea gutxietsi eta diskriminatzea dakarten estereotipo, aurreiritzi eta rolak baztertzea
• Genero-indarkeriaren eta zapalkuntzaren aurkako jarrera aktiboa azaltzea
• Emakumeen ahalduntzerako tresnak ezagutu eta erabiltzeko gogoa

Bideoa ikusi aurretik

1. Aurre-ezagutzak aktibatzeko galderak egin daitezke, talde handian:

_{-Zer dakizue Santa Agedako kantu-eskeari buruz? Badakizue nola eta noiz sortu zen?}

_{-Zer da tradizioa? Tradizioei eustea garrantzitsua al da? Zergatik?}

_{-Badira eztabaidak eta ezinikusiak sortzen dituzten tradizioak, emakumeek ezin dutelako parte hartu: desfileak, dantzak, danborradak... Ezagutzen duzue halako kasurik? Kontatu dakizuena.}

Bideoa ikusi bitartean

1. Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.
2. Bideoan zehar ulertzen ez dena azaldu, eta behar beste aldiz ikusi. Hiztegi aldetik dituzten zalantzak argitu (Eskoriatzan mendebaldeko euskalkian hitz egiten dute: ikus Debagoieneko euskararen ezaugarriak).

Bideoa ikusi ondoren

1. Gogoetarako bidea ematen duten galderak egin daitezke, talde handian:

   _{-Zer iruditzen zaizue neskek Eskoriatzako Santa Agedako dantzetan parte hartzea? Ohiturak eguneratzea, gaurkotzea, beharrezkoa al da?}

   _{-Neskek zergatik ez zuten Santa Agedako kantu-eskean eta dantzetan parte hartzen?}

   _{-Zuen ustez, parte hartzen hasteko prozesua gatazkatsua izan al da? Erraza al da ohiturak aldatzea? Ausardia behar al da? Egingo al zenukete zuek horrelako zerbait? Begi onez ikusiko zenituzkete aldaketak?}

   _{-Ezagutzen al duzue horrelako aldaketak egin dituzten beste tokirik? Eta lortu ez dutenik?}

2. Badaude aldaketak egiteko adostasunik lortu ez duten herriak ere, eta egindako aldaketek mina eta haserrea eragin dutenak ere bai. Hondarribiko eta Irungo alardeen kasuak dira beharbada ezagunenak. Alardearen seme-alabak dokumentala ikus daiteke (Jone Karres eta Eneko Olasagasti, 2013) eta Arantxa Urretabizkaiaren Bidean ikasia (1993-2016) liburua irakurri (joan liburuaren aurkezpen bideora; pasarte honetan, berriz, liburuari buruz egin dizkioten kritikak azaltzen ditu).

3. Ondoren, iritzi-trukea egin daiteke, talde txikietan jarrita. Zeintzuk dira batzuen eta besteen argudioak? Zergatik gaiztotu da hainbeste egoera? Zer-nolako sentipenak eragiten dizkigu?

   Hausnarketarako, baliagarria gerta daiteke Valentziako bi kasu hauek ere ezagutzea:

   • Alcoiko 'Mairuak eta kristauak' festa. Badauka antzekotasunik alardearekin, bataila baten irudikapena delako eta gizonen/emakumeen rolak oso finkatuta daudelako. Emakumeek 2017an lortu zuten lehen aldiz gizonekin batera parte hartzea, legeak hala aginduta (albistea).
   • Elcheko Misterioa. Gizonezkoek eta mutikoek bakarrik hartzen dute parte, oraindik orain. Alkateak dio ez dela jarrera matxista, 500 urteko tradizioa mantentzea baizik: ikus albistea. Aipagarria da Oñatiko Corpuseko prozesioan (gutxienez 1470etik egiten da) ere sasoi batean aingeruak mutikoak zirela, eta ileordeak zeramatzatela; gaur egun ez.

3. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen gara daitezke, talde txikietan. Bost adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek horietako bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo proposamen bat baino gehiago ere egin dezakete.

• “Eman iritzia” . Bertso sorta bat edo bakarrizketa labur bat prestatu, gaia honakoa izanik: “80 urteko aitona-amonak zarete, senar-emazteak, eta harrituta geratu zarete herriko festetan neskak dantzan ikusi dituzuenean”. Iritzia emango dute, txandaka (bertsoka), elkarrizketa moduko bat osatuz. Kontuan izan lehenaldia eta oraina, biak bizi izan dituztela.

Bertsoak sortzeko arbel digitala erabil dezakegu (izena eman behar da) eta doinua aukeratzeko, berriz, doinutegia.

Binaka egiteko ariketa da. Ahal dela, umorea erabiltzea komeniko litzateke. Behin prestatu ostean, gela osoaren aurrean aurkeztuko dute egindako lana, kantatuz, rapeatuz, antzeztuz edo ozenki irakurriz.

• “Zu zeu elkarrizketatzaile”. Kazetari lanetan jardungo dute ikasleek. Elkarrizketa bat egitea izango da helburua. 2-3 laguneko taldetxoetan egin dezakete.

• Zer jaso. Herrian (eskualdean edo inguruko herri batean ere izan daiteke) egon diren aldaketak, emakumeen parte-hartzearekin lotuta. Herriko ohituretan, aisialdian, ikastaroetan... parte-hartzea nola aldatu den. Ahal dela, elkarrizketa euskaraz izatea komeni da (bide batez euskara ere lantzeko).
• Nor elkarrizketatu? Adibideak:
  • Emakumezko dantzariak, ohituraz mutilenak ziren dantzetan dabiltzanak
  • Emakumeentzako ikastaro/tailerretako antolatzaileak/parte-hartzaileak/formatzaileak
  • Aldaketa-prozesu bateko sustatzaileak (ez daukate derrigorrez emakumezkoak izan beharrik: gizonezkoak ere eragile izan daitezke, adibidez, dantza taldeetan).
  • Aldaketa-prozesu baten lekukoak. Adineko emakumeak izan daitezke, gaztetan beren aisialdia nolakoa zen eta gaur egungoarekin zer ezberdintasun dituen kontatuko dutenak.
• Nola jaso? Nor elkarrizketatu erabaki eta elkarrizketa lotutakoan, galdetegia prestatu: galderen zerrenda. Inprobisazioari tarte bat uztea ere garrantzitsua da: elkarrizketan bertan galdera berriak sor daitezke, elkarrizketatuak kontatzen duenaren arabera.

Elkarrizketa bideoz grabatzea proposatzen dugu (ikus jarraibide orokorrak). Ondoren, hainbat lanketa egin daitezke grabazio horrekin:

1. Bideo-erreportaje labur bat prestatu grabatutako irudiekin (horretarako, editatzeko programaren bat erabiltzen erakutsi eta adibideak eman; adibidez, (OpenShot edo VirtualDub). Sarean zabaldu.
2. Elkarrizketa idatziz jarri, egunkari digital edo blog baterako (titulua, azpititulua, sarrera, galde-erantzunak, argazkia, azgazki-oina…)

Egindako lana gelakideei aurkeztea eta azalpenak ematea izango litzateke betiere azken pausua (elkarrizketatuaren biografia laburra, elkarrizketaren zergatia eta abar).

Ondo legoke grabazioak Ahotsak.eus-era bideratzea, ahozko ondarearen artxibora (adibiderako, ikus Donostiako San Ignazio ikastetxeko ikasleen proiektua).

• “Historia egiten”. Euskal Herriko dantzetan ipiniko dugu arreta: azken urteotan hainbat herritako dantzetan gertatu diren aldaketak aztertuko dituzte ikasleek, talde txikietan banatuta. Taldetxo bakoitzak kasu bat aztertu dezake, eta egindako ikerketatxoa ikaskideekin partekatu, ahozko aurkezpen baten bidez (Prezzi bezalako programaren bat erabilita, adibidez).

Hona hemen aztertu daitezkeen adibide batzuk (ikasleek beste batzuk ere proposatu ditzakete):

Gaia testuinguru orokor batean kokatzeko, Oier Araolaza dantzari eta antropologo eibartarraren elkarrizketa hau interesgarria gerta liteke; Genero-identitatea euskal dantza tradizionalaren eraikuntzan doktorego-tesia egin du Araolazak (2020)

• “Ika-mika”. Eztabaida antolatuko dugu gelan, orain arte landutakoa koska bat estutuz. Hona hemen proposatzen ditugun gaiak, berdintasunaren inguruan eztabaidatzeko:
  1. Cadizko (Andaluzia) inauterietan ninfak eta Jainkosa izendatzen dituzte urtero. 2015ean Cadizko alkateak, genero-berdintasuna bermatzeko asmotan, inauterietako Jainkoaren figura sortzea proposatu zuen (ikus albistea). Asmo horrek kontrako iritziak ere ekarri zituen: iritzietako bat, "festako erreginaren" figura bera zalantzan jartzen duena.
  2. Olentzero eta Maridomingi. Berdintasunaren izenean sortutako figura da Maridomingi. Beharrezkoa al da? Olentzeroren emaztea, maitalea edo laguntzailea baldin bada... rol hori mesederako ala kalterako da? Hona hemen horri buruzko iritzi bat. Hiru errege magoen ordez, hiru erreginak egon beharko al lirateke?

Gela erdiak gai bat jorratuko du (Cadizkoa) eta beste erdiak bestea (Olentzero). Talde bakoitza bi taldetan banatuko da (guztira lau talde): alde batetik Inauterietako Jainkoaren edo Maridomingiren figura sortzearen aldekoak egongo dira, eta, bestetik, kontrakoak.

Eztabaida ahoz egingo da. Ikasleei eztabaida formalen ezaugarriak eta erabiltzen diren formulak eta testu-antolatzaileak zein diren azaltzea komeni da, erabil ditzaten (irakaslearentzat lagungarri gerta daitezke: sekuentzia didaktiko hau, bereziki 84-85 orrialdeak, eta beste adibide hau). Eztabaidarekin hasi aurretik, euren iritzia eta jarrera defendatzeko argudioak taldean pentsatu ditzakete ikasleek. Helburua: nork bere iritzia defendatzeko argudioak izateaz gainera, gainerakoen iritziak ulertzea eta errespetatzea.

• “Sormena lagun”. Irudimena lantzeko ordua da. Mozorro-festa bat antolatuko dugu. Hori bai, ondo pentsatuko dugu nola mozorrotu: hausnarketa egin ostean, ikasleek proposatuko dituzte mozorroaren ezaugarriak, eta baita gaia ere (adibide bat: euskal superheroiak).

Hausnarketarako bide batzuk:

•  Mozorroetako estereotipo matxistak: neskatilak printzesa, mutikoak superheroi, neska sexyak... Gai horri buruzko hiru artikulu: “Mozorroak agerian uzten duena”, “Mozorro sexistarik ez” eta “Ur botilak ere diferenteak”.
• Mutilak neskaz janztea ohikoa da inauterietan. Barregarria al da? Iraingarria izan al daiteke? Zergatik eta noiz?

Aukera batzuk: mozorroarekin bat datorren abesti bat aukeratu, eta Lipdub bat egitea mozorro-festaren egunean. Antzerki-esketx txikiak ere egin daitezke taldeka.

4. Ekoizpena partekatzea. Ekoizpen guztietan ahozko jarduna (aurkezpena, eztabaida, erakustaldia...) izango da bukaerako emaitza. Aurkezpenak laburrak izango dira eta grabatu egingo dira bideokamerarekin. Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea komeni da (irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak).

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

• Ea gaiak bere interesa piztu duen.
• Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

• Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.
• Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.
• Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.
• Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

• Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.
• Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.
• Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

• Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.
• Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.

Irakaslearen ebaluazioa. Irakasleak ikasleak ebaluatzeko, kontuan har ditzakeen irizpideetako batzuk:

• Ea bideoetako testigantzen garrantziaz jabetu den eta interesa erakutsi duen.
• Ea enpatiarik erakutsi duen bideoko pertsonekin.
• Ea feminismoaren historia eta historian zehar eskuratutako lorpenak ezagutzen dituen.
• Ea emakume eta gizonen arteko eskubide-berdintasunaren aldeko jarrera argiak adierazten dituen.
• Ea hainbat eremutan (publizitatea, informazioa, txisteak, eskola eta abar) emakumeari buruz ageri diren gizarte-estereotipoak biltzen eta aztertzen dituen.
• Ea emakumea gutxietsi eta diskriminatzea dakarten estereotipo, aurreiritzi eta rolak baztertzen dituen.
• Ea kultura-elementuen (estereotipoak, rolak eta abar) eta emakumeen diskriminazioaren arteko lotura azaltzen duen.
• Ea sexu-diskriminazioaren eta indarkeriaren aurkako jardunak proposatzen dituen.
• Ea ikerketan informazioa lortzeko gaitasuna erakutsi duen, iturriak bilatzeko orduan.
• Ea informazio hori bere gogoetak eta ikuspuntua egituratzeko edo eraldatzeko erabili duen.
• Ea talde-lanean ondo moldatu den, berdinen arteko harremanean iradokizunak eginez eta ikaskideen iritziak errespetatuz.
• Ea bere iritziak eta hausnarketak partekatu dituen, horretarako txanda errespetatuta.
• Ea ahozko ekoizpenean ondo moldatu den, komunikatzeko gai izan den.