Ahozko baliabideak: farolari eta gauzain

Proposamen honek ikasleengan jarrera hauek bultzatzea du helburu:

-Adinekoengandik ikasteko interesa

-Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea

-Harremanetarako eta besteekin komunikatzeko gogoa

-Euren bizipenak kontatzeko interesa

-Ahozko jarduna ezagutu, erabili eta balioesteko griña

Bideoa ikusi aurretik

1-Gaiaren aurkezpena egingo dugu. Aurre-ezagutzak aktibatuko ditugu. 

-Ahozko baliabideak ondo erabiltzea ezinbestekoa da ondo komunikatzeko, ahozko testu-genero guztietan. Zein dira hitz egitean darabiltzagun baliabideak?

-Gorputz-adierazpena diogunean, zertaz ari gara?

Gorputz-adierazpena: begirada, keinuak (aurpegikera, buruaren eta eskuen mugimendua), arnasa eta gorputz-jarrera. Ahoskera ere garrantzitsua da: ebakera, isiluneak, abiadura eta erritmoa, bolumena, intentsitatea, tonua…

Ikusiko dugun bideoan farolariei eta gauzainei buruz hitz egiten dute. Jada desagertuta dauden ogibideak biak ala biak:

-Zer dakizue lanbide horiei buruz? Zer da farolaria? Eta seneroa edo gauzaina? Ez badakizue, irudimena erabili eta asmatu!

Bideoa ikusi bitartean

1-Aurre-ezagutzak konparatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.

2-Deigarri egiten zaizkien pasarteak gogoan hartu.

3-Ulertu ez dituzten hitzak, esaerak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez, “illunarrian” (ilunabarrean, iluntzean), “patu” (pagatu, ordaindu), “lapurrayeik” (lapurreriarik, lapurretarik)…

Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazioari zuku guztia ateratzeko.

Bideoa ikusi ondoren

1-Ulermena ziurtatu. Zalantzak argitu.

2-Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu.

-Ogibide interesgarriak al dira? Zergatik?

-Aurrez prestatutakoak al dira ala bat-batekoak?

-Ondo kontatuta al daude?

-Zein dira hizlari onenak, ondoen komunikatzen dutenak? Gogoan al duzue baten bat?

3-Kontaketak sakonago aztertuko ditugu. Ikasleak binaka jarriko dira, eta bikote bakoitzari zenbaki bat egokituko zaio, 1 ala 2 (eserita dauden hurrenkeran egin daiteke). Hala, bikote bakoitzak egokitutako kontaketa aztertuko du.

1. Donostiako farolariak
2. Gauzainak edo serenoak

Pasadizoak idatzita eman (Ikus ‘Testua’ atala). Aztertzeko garaian, honako hauek izan ditzakegu kontuan:

Edukia:

-Zein hiztunek ematen dituzte azalpen onenak? Zergatik (zehaztasuna, argitasuna…)?

-Ba al dago hitz gutxi edo zehaztasun gutxikoak erabilita ondo komunikatzea lortzen duenik (gorputz-adierazpenaren bidez, adibidez)?

Ahozko baliabideak:

Bikoteka egindako lana ikasgelan partekatuko dugu. Aukera bat: ezaugarriak arbelean idaztea.

4-Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen gara daitezke. Lau adibide (ikasleek aukera dezakete, eta baita ordezko beste ekoizpenen bat proposatu ere):

• “Jolasten”. 4-5 laguneko taldeetan banatuta egingo dugu jolasa. Hitzen ordez, bala-bala hizkuntza erabiliko dugu (hitzen ordez bala-bala esatean datza). Zakutxo edo poltsa batean sentipenekin lotutako hainbat hitz sartuko ditugu, papertxoetan idatzita: harridura, beldurra, tristura, barregura, etsipena, nazka, haserrea, poza, jakin-mina... Talde bakoitzak bere papertxoak izango ditu (talde guztiek berdinak), eta taldekideak bertatik paper bana ateratzen joango dira, ondokoei erakutsi gabe. Hala, taldekide bakoitzak bala-bala hizkeran bere kontaketa egin beharko du, besteek hitza asma dezaten (adibidez, tristura). Jolas honen helburua, ondo pasatzeaz gainera, gorputz-adierazpenaren eta hitzezkoak ez diren baliabideen garrantziaz ohartzea da.

• “Bestearen azalean”. Inprobisazioak egingo ditugu, banaka. Ikasle bat aterako da, eta irakasleak ogibide bat esango dio (adibidez, “zu lehoi domatzailea zara” edo “zu kale garbitzailea zara”); posible da ogibideak ikasleek beraiek pentsatzea eta papertxoak poltsa batean sartzea ere. Ikasle bakoitzak 5 minutu izango ditu egokitu zaion ogibide horri buruzko azalpenak emateko, 1. pertsonan. Kontuan izan beharko du publikoarentzat ari dela (ikaskideak) eta gorputz-adierazpena zaintzen saiatuko da, aurrez gelan aipatutako elementuak. Herri-hizkera erabiltzea gomendatzen da, naturaltasunaren mesedetan.

Antzezpentxoak bideoz grabatuko ditugu (aurre-testu bezala balioko dute), eta behin guztiak ordenagailura pasa eta ikusteko moduan ditugunean, ikusi egingo ditugu. Ikusi, eta komentatu egingo ditugu, betiere alde onak nabarmenduz eta txarrak azpimarratu gabe. Ikasle bakoitzak bere grabazioari buruz hausnartu beharrekoa:

-Lasai zaude ala urduri? Naturaltasunez ematen dituzu azalpenak?

-Begirada: nora begira zaude?

-Keinuak: irribarretsu ala serio zaude? Zure mugimenduak bat datoz esaten ari zarenarekin?

-Ahotsa: tonu egokia darabilzu? Abiadura egokian hitz egin duzu? Isilunerik egin al duzu?

-Zure ustez, lortu al duzu nahi zenuena komunikatzea?

Guztion artean, ekarpenak egin:

-Hurrengo baterako, nola hobetu dezake bere jarduna?

Bigarren txanda bat egin daiteke, ikasitakoa aplikatzen saiatzeko. Bigarren aldi honetan, denbora izango dute antzezpentxoa prestatzeko. Ogibide horrekin lotutako anekdotaren bat edo umorezko pasadizoren bat ere asma dezakete, kontakizuna borobiltzeko.

Adibide bat: “Ni suhiltzailea naiz. Txikitatik izan nahi nuen suhiltzailea. Suak itzaltzea da gure lana, eta arriskuan dagoen jendeari laguntzea. Hori gustatzen zait. Auto istripuak daudenean ere deitzen digute. Ez da lan erraza: ezin izaten dugu beti lagundu eta batzutan jendea besoen artean hiltzen zaigu. Sasoian egotea komeni da gure lanerako. Asko entrenatzen dugu. Kaskoa eta buzoa erabiltzen ditugu, eta kamioi gorrietan joaten gara sutea piztu den tokira, sirena piztuta: ninoninonino; kamioian ura daramagu, eta mangerak, sua itzaltzeko. Aurrekoan, mutiko bat arbola baten gainetik jaitsi genuen; puntaraino igo zen eta gero ezin zuen jaitsi! Eta beste behin, ez ziguten ba deitu zirko batetik ihes egin zuen tximu bat harrapatzeko? Ba ederki kosta zitzaigun!”.

Bigarren antzezpenak ere grabatu egin daitezke, eta ondoren biak konparatu. Hobekuntzak nabarmenduko ditugu, ez akatsak.

• “Zu zeu elkarrizketatzaile”. Ikasleak kazetari bihurtuko dira, eta aspaldiko ogibideei buruzko testigantzak jasoko dituzte (batzuek jada desagertuak, besteak bizirik daudenak). Adibidez: ferratzailea, pregoilaria, itzaina, artzaina, kale garbitzailea, butano partitzailea, neskamea, morroia, karreteroa, esneduna/esneketaria, zorroztailea, barkileroa, arrain saltzailea… Ikus Antzinako lanbideak.

Elkarrizketa bideoan egitea gomendatzen dugu (ikus grabazioak egiteko Jarraibide orokorrak), gero ikasgelan ikusi ahal izateko, eta elkarrizketatuari argazkia ateratzea ere ondo legoke. Izan ere, ikasleek aurkezpen txiki bat prestatuko dute (elkarrizketatuaren biografia laburra eta beste), bideoa erakustearekin batera ikaskideei azalpenak emateko. Jasotakoarekin, hainbat lanketa egin daitezke ondoren ere. Hona hemen bi aukera:

1. Grabazio guztietako pasarte onenekin ikus-entzunezkoa(k) prestatzea aspaldiko lanbideei buruz, ikastetxean zein herrian zabaltzeko (lan hau egiteko bideoak editatzeko programaren bat ezagutu behar dute eta ereduak eman beharko zaizkie).
2. Bildutako testigantzak erabiliz eta ikasleak narratzaile gisa jardunda, ogibideei buruzko irratsaio bat sortzea. Sustatuko duguna: herriko hizkera erabiltzea, naturaltasunez eta adierazkortasunez. Adibide gisa, ikus Leitzako irratsaio hau.

Ondo legoke egindako grabazioak Ahotsak.eus proiektura ekartzea, ahozko ondarearen artxiboa aberasteko (adibiderako ikus: San Ignacio ikastetxeko ikasleen fondoa).

• “Testigantza bila”. Ahotsak.eus webgunean bideo pasarte interesgarriak topatuko dituzte. Binaka jarrita (bakarka ere egin daiteke), pasarteak aukeratuko dituzte, gero gelakideei erakusteko. Bi aukera:

1. Antzinako lanbideei buruzko pasarte interesgarriak bilatzea (ikus “lanbideak” azpiatala Gaiak loturan), pertsona/bikote bakoitzak bat. Ondoren aurkezpen txiki bat egitea:

-Hiztunaren datu batzuk eman

-Zergatik aukeratu duten pasarte hori

-Bideo pasartea erakutsi

-Ogibide horri buruzko azalpen gehiago edo/eta iritzia eman

2. Hizkuntza-baliabideei erreparatzea eta ez edukiari. Bi adibide topatuko ditu pertsona/bikote bakoitzak: bata ona eta bestea ez hain ona. Ahozko baliabideak ondo erabiltzen dituen hiztun bat (komunikatzaile ona) eta komunikatzaile eskasagoa den beste bat (adibidez, ahopean edo baxu hitz egiten duelako, beste aldera begiratzen duelako, ez duelako esaten duena indartzen duen keinurik egiten…). Aurkezpentxoa gertatuko dute:

-A pasartea aukeratzearen arrazoia: dituen ezaugarriak

-A pasartea erakutsi

-B pasartea aukeratzearen arrazoia: dituen ezaugarriak

-B pasartea erakutsi

-Iritzi-trukea

5- Ekoizpena partekatzea. Ekoizpena dena delakoa izanda ere, ikasleek beti ahozko aurkezpena/azalpena/kontaketa egitea proposatzen dugu, ahozkotasuna lantzeko, eta ahal dela bideokamerarekin grabatzea (ahozko jardunen bilakaera ikusteko). Ikasleek ahozko jardunaren ezaugarriak barneratzen eta praktikatzen joatea komeni da.

Ebaluazio-irizpideak: 

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek beraiek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

-Ea gaiak bere interesa piztu duen.

-Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

-Ea bideoa eta adinekoen testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.

-Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.

-Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.

-Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio gaitasunei buruz

-Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.

-Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.

-Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

-Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.

-Ea ondo baloratzen duen talde dinamika ala arazoren bat izan duen.

Irakasleak aintzat hartu ditzakeen ebaluazio irizpideak:

- Ea ahozko baliabideak identifikatzea lortu duen.

- Ea komunikatzean ahozko baliabideak nahita eta egoki erabili dituen: tonuarekin, keinuekin edota gorputzaren jarrerarekin lotutako alderdiak.

- Ea ahozko testu-generoen ezaugarriez jabetu den.

- Ahozko aurkezpen errazetarako, ea informazio garrantzitsua bilatzen eta hautatzen duen, hainbat iturri erabiliz.

- Ea informazioa forma logikoz antolatzen duen, hartzailearentzat ulergarria izan dadin.

- Ea behar besteko autonomia ageri duen zeregina planifikatzean eta egitean.

- Ea erabiltzen dituen ikus-entzunezko baliabideak eta informazio- eta komunikazio-teknologiak, laguntza moduan, ahozko aurkezpenak egitean.

- Ea modu naturalean esku hartzen duen, eta bere ikuspegia azaltzen duen.

- Ea bere iritzia arrazoituz azaltzen duen.

- Ea bereizten dituen informazioa eta iritzia.

- Ea gezurtatzen dituen besteen argudioak.

- Ea dauden ikuspuntuak alderatzen dituen eta berea berrikusten duen.

- Ea zentzuzko ondorioak ateratzen dituen

- Ea erantzuten dien norberaren esku-hartzeari buruzko galderei.

- Ea galdera eta azalpen egokiak ematen dituen gainerakoek esku hartzen dutenean.

- Ea errespetatzen dituen gainerakoen esku-hartzeak eta txandak errespetatzen dituen.

- Ea parte hartzen duen taldean egiten diren elkarrizketetan.

- Ea gainerakoekin lankidetzan aritzen den, eta, talde-lanak egitean edo arazoak konpontzean, dagozkion erantzukizunak betetzen dituen.

- Ea edonolako bazterketa adierazten duten estereotipoak ez dituen erabiltzen.

- Ea euskararen erabilerari lehentasuna ematen dion hainbat komunikazio-eremutan.

- Ea erabiltzen duen bere euskalkia, hala eskatzen duten komunikazio-egoeretan.

- Ea landutako hizkuntza-baliabideak behar bezala erabiltzen dituen.

- Ea erabiltzen dituen mezuak ulergarriago egiteko eta hartzaileak inplikatzeko estrategiak (adibideak ematea…).

- Ea formulazio egokia aukeratzen duen erregistro formalean eta lagunarteko erregistroan jarduteko; hau da, egoeraren eta bertan parte hartzen duen pertsonaren edo pertsonen arabera egokia dena.

- Ea identifikatzen eta zuzentzen dituen hizkuntzaren hainbat alorretan egindako oinarrizko akatsak.

- Ea akatsak ikaskuntza-prozesuaren partetzat ulertzen dituen eta horiek gainditzeko jarrera positiboa duen.