Gure planeta krisian

Ikasleengan bultzatzen diren jarrerak

• Mundua jasangarriagoa egiteko gogoa
• Planeta, ingurunea eta ingurukoak zaintzeko irrika
• Gizabanako oro errespetuz tratatzeko asmoa. Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea
• Bizikidetzarako jarrera
• Kontsumo-ohiturei, energia berriztagarriei eta hondakinen kudeaketari buruzko interesa
• Ekonomia solidarioa eta bidezko merkataritza ezagutzeko interesa

Bideoa ikusi aurretik

1. Bideoa planetaren krisiari buruzkoa dela aipatu. Ikasleen aurrezagutzak aktibatu, talde handian gisa honetako galderak eginez:

   _{-Gure planeta krisian dago. Zer gertatzen zaio?}

   _{-Noiztik eta zergatik gertatu da larrialdi klimatikoa? Zer ezaugarri ditu?}

   _{-Atmosferara CO2a isurtzea kaltegarria da. Zuen ustez, zenbat kilo CO2 isurtzen du urtean gutako bakoitzak?}

   _{-Non kokatuko zenuke zeure burua: aberatsa, klase ertainakoa (langile-klasea) ala pobrea? Zergatik?}

   _{-Industrializazioak bizimodu-aldaketa handia ekarri zuen: hazkunde ekonomikoa, erosteko ahalmena, ongizatearen gizartea... Zerrendatu industrializazioak ekarritako gauza onak eta txarrak.}

2. Larrialdi klimatikoarekin lotutako irudi batzuk ikusi eta komentatu daitezke. Adibidez:

_{Argazkietan, lehortea eta Poloetako urtze-prozesua.}

Bideoa ikusi bitartean

1. Bideoa ikusi aurretik zituzten aurrezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.
2. Atentzioa eman dieten pasarteak gogoan hartu. Ezagutzen ez dituzten hitzak, izenak edo erreferentziak apuntatu ditzatela.

Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazioari ahalik eta etekin handiena ateratzeko.

Bideoa ikusi ondoren

1. Ziurtatu ulertu dutela. Argitu zalantzak.
2. Partekatu bideoari buruzko hausnarketak eta iritzia:

   _{-Urte gutxi behar izan ditugu planeta hondatzeko. Egunerokoan jabetzen al gara gure kontsumo-ereduek dakartzaten kalteez (gehienak munduko beste leku batzuetan gertatuta)?}

   _{-Zer sentitzen duzu aberatsa zarela entzunda? Zure herriko pobreena ere ez dela pobrea, munduko beste toki batzuetako jendearekin konparatuta?}

   _{-Denok bizi nahi dugu ondo. Herrialde "azpigaratuetan" ere gero eta gehiago kontsumitzen eta kutsatzen dute. Zer iruditzen zaizue haiei guk egiten duguna ez egiteko esatea? Hipokrisia?}

   _{-Bideoan diotenez, gutako bakoitzak batez beste 8 tona inguru CO2 isurtzen ditu urtean (autoa, berogailua, argindarra, aparatu elektronikoak, arropa, bidaiak...) eta ez dugu kutsadura jaisteko benetako neurririk hartzen. Zer egin beharko genuke aldaketa eraginkorra izan dadin?}

   _{-Zer gertatuko da, adibidez, petrolioa agortzen baldin bada?}

   _{-Argi dago egin behar dena zer den: gutxiago kontsumitu eta gutxiago kutsatu. Baina nola? Zerrendatu zuen kasuan egin dezakezuena (adibidez, gutxiago erosi, Internet bidez ez erosi, garraio publikoa erabili, birziklatu, berogailua eta argia ahal den gutxien piztu, ura ez alferrik galdu, ingurukoak kontzientziatu...). Prest al zaudete zerrendatutako guztia betetzeko konpromisoa hartzeko?}

3. Klima aldaketarekin lotura izan dezaketen kontzeptu batzuk landu ditzakegu. Ikasleek, binaka, informazioa bilatu beharko dute 10-15 minutuan. Ondoren, aurkitutakoaren laburpena egin eta ikaskideei azalpenak emango dizkiete. Kontzeptu eta hitz posible batzuk:
4. Ikusi da gure garapen-modua ez dela jasangarria planetarentzat eta beste era bateko garapena sustatu behar dela: jasangarria. EAEk ere badauka bere plangintza garapen jasangarriari begira, Agenda 30 plangintzaren barruan. 2030era bitartean, CO2 isurketa % 20 murriztea da helburuetako bat. Plangintza hori aztertzea ere izan daiteke aukera bat: helburu hori lortzeko ea zer neurri hartuko dituzten aztertu eta gelan komentatu. Adibidez, dirulaguntzak ematen dituzte etxeetan leiho berriak (hotzetik eta berotik isolatzen dutenak) jartzeko eta etxetresna ekologikoagoak erosteko.

Aldaketa klimatikoaren inguruko gailurrak eta goi-bilerak egiten dituzte munduko herrialdeek, erabakiak hartzeko. Azken goi-bileran hartutako erabakiak zein izan ziren ikertu eta komentatu daiteke. Hona hemen Glasgowko 2021eko bilerari buruzko artikulu bat. Klima aldaketari buruzko artikulu zabala Wikipedian.

5. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen garatu daitezke. Hiru adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek horietako bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo proposamen bat baino gehiago ere egin ditzakete.

• “Jolasten”. Eskulanak egitea proposatzen dugu, zaborretara botatzen ditugun objektuak berrerabiliz. Etxe bakoitzean sortzen dugun zabor kopurua zenbatekoa eta nolakoa den konturatzeko balioko du, eta sormena lantzeko ere bai.

Batez ere plastikoa erabiliko dugu, baina zaborretatik ateratako edozer erabili daiteke (itsasbazterrean edo errekan aurkitutakoa ere izan daiteke): egurra, kartoia, metala... Posible da taberna batean edo denda batean zaborretara botatzen dutena eskatzea (adibidez, tapoiak, txapak edo botila kortxoak).

Egingo ditugun eskulanak erabilgarriak izatea ere inportantea izango da, bestela zaborretara botako ditugulako berriro. Adibidez, lata handiekin loreontziak egin daitezke, kartoiarekin lanparak, aldizkariekin saskiak, plastikozko ontziei erabilera berriak eman... Norberak erabiltzeko edo oparitzeko izan daitezke.

Hona hemen ideia batzuk:

Botilen kortxoekin egindako eskulanak. Hiru marran ("tres en raya") jolasa, giltzatakoak... egiteko behar diren materialak: kortxoak, koloretako pinturak, errotuladore beltzak, berniza eta zirrindola txikiak (giltzatakoentzat).

Posible da ikasle guztiek antzeko eskulana egitea, eta baita guztiek desberdinak egitea ere. Eskulanak taldeka ere egin daitezke, materialak partekatzeko. Ikasle bakoitzak egin duen eskulana erakutsiko du, ahozko azalpen labur bat emanez (zerekin eta nola egin duen eta zertarako erabiliko duen; posible da eskulanari izena ipintzea ere).

• “Ika-mika”. Badira eztabaidarako aukera ematen duten gaiak, garapen jasangarriarekin lotuta. Ariketa honen helburua hausnarketa eragitea eta modu baketsuan iritzi desberdinak mahai gainean jartzea da.

Proposamena: gela hiru-lau talde handitan banatzea eta talde bakoitzak gai hauetako bati buruz eztabaidatzea (batzuk alde egongo dira eta besteak kontra):

1. Hiri batzuetan auto zaharrak erretiratzeko plangintza jarri dute abian, asko kutsatzen dutelako. Hirietan bizi direnek, beraz, auto berriak erosi beharko dituzte. Neurri horrek kritikak ere eragin ditu: zer kontsumo-eredu bultzatzen du neurri horrek? Eta zenbat kutsatzen du auto berri horiek guztiak ekoizteak? Auto gutxiago egotea bultzatu beharko litzatekeela diote. Batzuk neurri horren alde egongo dira eta besteak kontra.
2. 2030erako CO2 isuriak % 20 murriztea da Eusko Jaurlaritzaren helburua, baina beste helburu batzuk ere baditu, besteak beste: bizi-itxaropena luzatzea eta jaiotza-tasa igotzea. "Antinatalistek" munduan pertsona gehiegi bizi garela diote, ez dagoela guztiondako adina baliabide: nola murriztuko ditugu isuriak gero eta gehiago baldin bagara? Batzuk "antinatalistak" izango dira eta besteak ez.
3. Gutxiago kontsumitzeko -eta, horrenbestez, gutxiago kutsatzeko- gasa eta gasolina garestitzea proposatzen dute batzuek. Neurria drastikoa da, baina neurri gogorrik hartu ezean ez omen da aldaketa nabarmenik lortuko. Batzuk neurri horren alde egongo dira eta besteak kontra.
4. Garai batean, etxe bakoitzean pertsona gehiago bizi ziren (adibidez, normala zen gurasoen etxera ezkontzea). Orain gero eta pertsona gutxiago bizi gara etxebizitza bakoitzean. Jabetzaren aldeko joera ere nabarmena da. Etxebizitza bakoitzak kontsumitzen eta kutsatzen duena kontuan izanda, batzuek diote ez dela jasangarria pertsona guztiok etxebizitza bana izatea. Etxebizitza eskubidea beste era batera planteatu behar dela diote: eredu komunitarioak, esate baterako. Batzuk ados egongo dira eta beste batzuk ez.

Hasi aurretik, eztabaidatzeko garaian kontuan hartu beharreko irizpideak jorratu ditzakegu (adibidez, baliabideak). Nork bere iritzia defendatzeko argudioak garatzea eta gainerakoen iritziak ulertu eta errespetatzea dira helburuak, eta ez norberak arrazoia izatea.

Talde bakoitzean bi azpitalde osatuko dira (erdi eta erdi, A eta B: aldekoak eta kontrakoak) eta moderatzaile bat ere izendatuko da, bati eta besteari hitza emateko. Eztabaida guztiak ez dira aldi berean izango, txandaka baizik; hala, beste taldeetako ikasleak publikoa izango dira, telebista-programa batean bezalaxe. Posible izango da uneren batean publikotik galderak egitea eta parte hartzea ere (adibidez, taldetxoren batean zer esan ez dakitela geratzen baldin badira, laguntzeko), baina moderatzaileak aukera emandakoan bakarrik (bestela, guztizko isiltasuna eskatuko zaio publikoari).

• “Mundu zabalean”. Mundura begira jarriko gara, beste toki batzuetan zer gertatzen den jakiteko eta larrialdi klimatikoaren gaia bere osotasunean ulertzeko.

Lehenengo eta behin, iker dezagun zein diren hondamendi klimatikoak pairatzeko aukera gehien duten herrialdeak. Munduko mapa batean jar ditzakegu. Herrialde batzuetan hobeto daude prestatuta beste batzuetan baino (adibidez, AEBn eta Australian), eta horrek kalteak txikiagoak izatea dakar; artikulu hau herrialde zaurgarrienei buruzkoa da eta baita beste hau ere.

Ondoren, azken urteotan munduko toki desberdinetan gertatu diren hondamendi naturalak -uholdeak, suteak, hurakanak...- eta haien ondorioak aztertu ditzakegu, talde txikitan banatuta. Adibidez:

• Australia. Berotze-efektuak ekarritako lehortearen ondorioz, 2019-2020 urteetan sute handiak izan ziren.
• Etiopia. Lehortea izugarria da. Euririk ez du egin azken urteetan.
• Nigeria. 2022an uholde handiak izan ziren.
• Bangladesh. Urpean geratzen ari da, itsas maila igotzen ari delako.

Taldetxo edo bikote bakoitzak ahoz aurkeztuko du jasotako informazioa gelakideen aurrean. Hona hemen kontuan izan ditzaketen puntu batzuk:

Aurkezpenen ostean, aproposa litzateke ikasleei euren sentipenak adierazteko tarte bat eskaintzea:

• Edukiari dagokionez: Zer sentitu duzu beste toki batzuetako errealitate gordina ikertzen? Eta ikaskideen aurkezpenak entzuten eta argazkiak ikusten?
• Aurkezpenari buruz: Gustura sentitu al zara? Eroso ala deseroso? Urdur ala lasai?

6. Ekoizpena partekatzea. Ahozko aurkezpena edo saioa egingo dute ikasleek.

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

• Ea gaiak bere interesa piztu duen.
• Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

• Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.
• Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.
• Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.
• Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

• Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.
• Ea ahozko emanaldian edo antzezlanean lasai sentitu den eta nahi zuena egiteko gai izan den.
• Ea pozik dagoen emaitzarekin.

Talde-lanari buruz

• Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.
• Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.

Irakaslearen ebaluazioa. Irakasleak ikasleak ebaluatzeko kontuan har ditzakeen irizpideetako batzuk, ikasgaiko konpetentzia espezifikoekin lotutakoak:

1. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den norberaren kontzeptu egoki bat eraikitzeko, gainerakoekin eta naturarekin lotuta, modu seguru eta kritikoan, identitateari buruzko ezaugarriekin lotutako informazio analogikoa eta digitala eta adierazpen artistikoak antolatuz eta sortuz.
• Ea gai den bere autoestimua eta autonomia garatzeko, besteekin harmonian, emozioak adieraziz eta identifikatuta eta desirak eta helburuak argituz.
• Ea gai den identitatea garatzearekin lotutako oinarrizko kontzeptuen inguruan gogoeta egiteko (emozioak eta sentimenduak, autoestimua, adiskidetasuna, maitasuna, familia, kultura...), banakako eta taldeko ikerketa-dinamiken bidez.

2. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea posizio moral autonomoa sortzen duen, deliberazio arrazionalaren bidez eta beste batzuekiko errespetuzko elkarrizketaren bidez, zenbait balio eta bizimoduren inguruan.
• Ea bizikidetza baketsua, errespetuzkoa, demokratikoa eta bidezkoa sustatzen duen, baita gatazkak konpontzeko konpromisoa ere, halakorik dagoenean, gizakiaren izaera sozial eta politikoari buruzko ikerketatik abiatuta.
• Ea genero-berdintasuna, indarkeriaren gaitzespena eta gutxiengoekiko eta identitate desberdinekiko errespetua bezalako balioekin konpromiso aktiboa hartzen duen, balio horiekin lotutako arazo tokiko eta globalei buruzko argudio-elkarrizketatik abiatuta.

3. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea klima-aldaketaren arrazoiak ulertzen dituen, eta gai den hura geldiarazteko hainbat aukera ebaluatzeko eta garapen jasangarrirako helburuak lortzeko, ingurune hurbilean kausak eta arazo ekosozialak identifikatuz.
• Ea aktiboki konprometitzen den pertsonekiko, animaliekiko eta planetarekiko errespetuarekin, eta haien zaintzarekin eta babesarekin bat etorriko diren balio, jardun eta jarrera afektiboekin, uraren eta energiaren kontsumo arduratsua eta mugikortasunaren eta hondakinen kudeaketa eta erabilera iraunkorra sustatuko dituzten jardueretan parte hartuz.

4. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea galderaren izaera kontzeptu gisa ulertzen duen, zalantzan jartzeak giza jardueran duen garrantzia baliaraziz eta ingurune hurbilean esparru etiko-zibikoko galderak identifikatzeko eta lantzeko gaitasuna garatuz.
• Ea elkarrizketa kooperatiboaren bidez besteekin interakzioan jarduten den, jokabide gizalegezko eta demokratikoak eta balio komunek, errespetuak eta enpatiak bideratutakoak modu arrazoitu eta autonomoan hartuz.
• Ea pentsamendu konplexua oinarritzen duten pentsamendu-trebetasun nagusiak garatzen dituen: pertzepzio-trebetasunak (entzutea, behatzea...), ikerketa-trebetasunak (hipotesiak formulatzea, aukerak hautatzea...), kontzeptualizazio trebetasunak (definitzea, alderatzea...), arrazoitze-trebetasunak (arrazoiak ematea, zatiak eta osotasuna erlazionatzea...) eta itzulpen-trebetasunak (interpretatzea, inprobisatzea...) dinamika gidatu indibidual eta kolektiboen bidez.

5. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea norberaren eta besteen emozioak eta zaintza modu orekatuan kudeatzeko jarrera garatu duen, norberaren emozioak identifikatuz, aztertuz eta modu asertiboan adieraziz eta besteenak antzemanez eta baloratuz, sormen- eta hausnarketa jardueren inguruan.
• Ea adiskidetasunean, maitasunean eta besteen eta ingurunearen zainketan oinarritutako jarrera hartzen duen, beste pertsona batzuekiko eta ingurunearekiko interakzio zibiko eta etikoaren esperientzia afektibotik eta horren inguruko gogoetatik abiatuta.