Primo de Riveratik II Errepublikara

Ikasleengan bultzatzen diren jarrerak:

• Balio demokratikoak ezagutzeko gogoa
• Justizia soziala bultzatzeko nahia
• Gizarte aldaketarako gaitasuna
• Historia ulertzeko tresnen erabilera
• Gertakarien eta haien ondorioen jakintza
• Gure historia ezagutzeko interesa piztea
• Informazio-iturriak bilatzen eta aukeratzen jakitea
• Hausnarketa pertsonala

Bideoa ikusi aurretik

1. Gaiaren aurkezpena egin: Alfontso XIII.aren eta Primo de Riveraren agintaldiak. Ikasleen aurrezagutzak aktibatu, gisa honetako galderak eginez talde handian:

_{- Ba al dakizue nor zen Primo de Rivera?}

_{- Ba al dakizue zer den estatu-kolpe bat? Espainian egon al da estatu-kolperik XX. mendean? Noiz gertatu ziren eta noren eskutik?}

_{- Zer da errepublika bat? Espainia errepublika batean bizi al da?}

_{- Ba al dakizue zer esan nahi duen “exilio” hitzak?}

_{- Ba al dakizue nor zen Alfontso XIII.a?}

_{- Nola uste duzue bizi dela jendea diktadura batean?}

_{- “Diktablanda” kontzeptua entzutean, zer datorkizue burura?}

_{- Ezagutzen al duzue Errepublika batean bizi den herrialderik? Zein?}

_{- Gustatuko litzaizueke errepublika batean bizitzea? Zergatik?}

Bideoa ikusi bitartean

1. Bideoa ikusi aurretik zituzten aurrezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.
2. Atentzioa eman dieten pasarteak gogoan hartu.
3. Ezagutzen ez dituzten hitzak, izenak edo erreferentziak apuntatu ditzatela. (Adib.: “Rifeko gerra”, “inperio koloniala”, “estatu-kolpea”, “1929ko munduko krisia”, “diktablanda”, “exilioa”…)

 Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazioari ahalik eta etekin handiena ateratzeko.

Bideoa ikusi ondoren

1. Ziurtatu ulertu dutela Argitu zalantzak. 
2. Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu, talde(t)an:

_{- Ezaguna egin al zaizue bideoan aipatu duten zerbait?}

_{- Entzun al duzue halakorik aurretik? Zer izan da zuentzat deigarriena?} 

_{- Ba al zenuten Marokoko gerrari buruzko berririk?}

_{- Ba al zenekiten nor zen Alfontso XIII.a? Eta Primo de Rivera?}

_{- Ba al zenekiten XX. mendeko hamarkada bakar batean, Espainian,  monarkia, diktadura eta errepublika gobernuak egon zirela?}

3. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen garatu daitezke, talde txikitan. Lau adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo talde bakoitzak proposamenetako bat egin dezake.

• “Testigantza bila”. Bideoan agertzen den hizlarietako batek gai honen inguruan emandako azalpenak (Ahotsak.eus webgunean aurki daitekeen pasarte osoa) entzun eta irakurriko dugu. Candido Eguren eibartarrak Alfontso XIII.aren erregealdiaren porrota eta Primo de Riveraren diktadura aipatzen ditu, zehazki, pasarte horretan. Ikasleak 5 laguneko taldetan batuko dira eta pasartea aztertuko dute. Kontatzen dituen gertaerekin ardatz kronologiko bat sortuko dute eta, amaieran, talde guztiek amankomunean jarriko dituzte ardatz guztiak. Horrez gain, talde bakoitzak hiztunak kontatzen duen gertaera zehatz bati buruzko informazioa bilatu beharko du eta gainontzekoei azaldu beharko die, ahoz. Hauek izan daitezke jorratu ditzaketen gertaera edo kontzeptuetako batzuk:

• Manuel Fernandez Silvestre
• Annualgo hondamendia
• Bartzelonako “Aste Tragikoa”
• Picasso espedientea
• Primo de Riveraren estatu-kolpea
• 1929ko mundu-krisia

      Hona hemen Candido Egurenek emandako testigantza, transkribatuta:

• “Sormena lagun”. Ikasleek Rif-eko gerrari buruzko antzerki bat egingo dute. Antzezlana grabatu egingo da, gero guztiek elkarrekin ikusteko eta gaiari buruz hausnartzeko. Ikasleek rol ezberdinak izango dituzte (adibidez: 14 ikasle aktoreak izango dira, 5 ikasle zuzendaritza-grabaketa taldea osatuko dute eta 4 ikaslek jantzien eta eszenografiaren ardura izango dute).

Bost eszenatan banatu daiteke gidoia:1) sarrera eta  testuingurua; 2) Espaniako armadaren prestaketa; 3) Rifeko herrixka bateko egoera; 4) borroka, gatazka; 5) ondorioak. Eszena bakoitzak 3-4 minutu iraun dezake.

Elkarrizketa bideoan grabatzea proposatzen dugu (ikus jarraibide orokorrak) eta gero klasean ikustea. 

• “Ika-mika”. Monarkia baten eta errepublika baten ikuspegi ezberdinak ulertzeko eta gaian gehiago sakontzeko, eztabaida bat proposatzen da.

Ikasleak bi taldetan (edo lautan, asko badira) banatuko dira. Hasi aurretik, eztabaida formalen ezaugarriak eta erabiltzen diren formulak eta testu antolatzaileak zein diren azaltzea komeni da, erabil ditzaten (irakaslearentzat lagungarri gerta daitezke: sekuentzia didaktiko hau, bereziki 84-85 orrialdeak, eta beste adibide hau).

Talde bakoitzak defendatu behar duen ikuspuntuaren inguruko ikerketa txiki bat egingo du aldez aurretik eta, horren arabera, eztabaidan erabiliko dituen arrazoiak eta argudioak prestatuko ditu. Eztabaidan, irudiak, kartelak, lemak… erabili ahal izango dira, beti ere talde bakoitzak duen denbora errespetatzen bada. Hona hemen argudioak prestatzeko laguntza bat. 

Eztabaida bukatzean, denen artean hausnartu dezakete, zenbait galderari erantzunez:

• “Eman iritzia". 1931ko apirilaren 12ko hauteskundeen ondorioz, Alfontso XIII.ak Espainiatik ihes egitea erabaki zuen. Hauxe izan zen bere agurreko diskurtsoa:

Igandeko hauteskundeek argi erakutsi didate ez dudala nire herriaren maitasuna. Nire kontzientziak esaten dit desbideratze hori ez dela behin betikoa izango, Espainiaren zerbitzura jarduten saiatu bainaiz beti, interes publikoa soilik aintzat hartuta, baita koiuntura larrienetan ere. Errege batek huts egin dezake, eta, zalantzarik gabe, nik ere noizbait huts egingo nuen; baina ondo dakit gure aberria eskuzabala izan dela beti maleziarik gabeko errukiekiko.

Espainiar guztien erregea naiz, eta, halaber, espainiarra ere bai. Behar adina bitarteko lor ditzaket nire errege-eskumenei eusteko, haien aurka egiten dutenen kontra borrokatuz. Baina urrundu egin nahi dut herrikide bat beste herrikide baten aurka egitea eragin dezakeen orotatik, ez dut gerra zibil fratrizidarik sortzea nahi. Ez diet neure eskubideei uko egiten, historian metatutako gordailua baitira, nire eskubide baino gehiago, eta kontu zorrotzak eman beharko ditut egunen batean eskubide horien zaintza dela eta.

Kontzientzia kolektiboaren benetako adierazpena jakitearen zain egongo naiz, eta nazioak hitz egin bitartean, errege-ahalaren erabilera etengo dut, nahita, eta Espainiatik aldenduko naiz, bere etorkizunaren jaun eta jabe dela aitortuta.

Orain ere, aberriarekiko maitasunak agintzen didan eginbeharra bete nahi dut. Jainkoari eskatzen diot, espainiar guztiek hori nik bezain sakon sentitzeko eta betetzeko.

ALFONTSO XIII

Agurra edo manifestua irakurri ondoren, ikasleek edukia aztertuko dute, hitz gakoak identifikatuz eta garaiko testuinguru historiko eta sozialarekin erlazionatuz. Testu-iruzkin sinple bat egingo dute, paragrafo bakoitzean erregeak esaten duena euren hitzetan eta laburki azalduz, hau da, paragrafo bakoitzaren ideia nagusiak laburbilduz. Lana errazteko, galdera batzuk mahaigaineratu daitezke:

Lana idatzizkoa eta indibiduala izango bada ere, amaieran hausnarketa saio bat egingo dute denen artean, non diskurtsoaren garrantzia eta eragina eztabaidatuko duten.

4. Ekoizpena partekatzea. Ahozko aurkezpena egingo dute ikasleek.

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

• Ea gaiak interesa piztu dion.
• Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

• Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.
• Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.
• Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.
• Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikaziorako gaitasunei buruz

• Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera izan duen ala zailtasunak izan dituen.
• Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.
• Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

• Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.
• Ea balioesten duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen. 

Irakaslearen ebaluazioa. Irakasleak ikasleak ebaluatzeko kontuan har ditzakeen irizpideetako batzuk, ikasgaiko konpetentzia espezifikoekin lotutakoak:

1. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den egungo eta iraganeko prozesu eta gertaera historiko, geografiko eta sozialei buruzko informazioa bilatzen, aukeratzen, antolatzen eta komunikatzen, hainbat euskarritan, eta zereginaren helburuak kontuan hartuz.
• Ea gai den Aro Garaikideari lotutako gai geografiko-historikoei buruz modu kritikoan argudiatzen, banaka zein taldeka, iturri fidagarriak kontrastatuz eta terminologia egokia erabiliz.

2. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den jarduera ekonomikoek eta mugimendu demografikoek lurraldean eta paisaian duten eragina ezagutzen, mundu mailan, natura, landa eta hiri-ingurunea kontserbatzen, hobetzen laguntzen duten portaerak eta ekintzak identifikatuz.
• Ea gai den jarduera ekonomikoek eta mugimendu demografikoek gizarteeetan duten eragina aztertzen eta baliabideak modu egokian eskuratzen laguntzen duten portaerak eta ekintzak identifikatzen, gaur egungo erronka demografikoak kontuan hartuta.

3. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den, Aro Garaikideko antolaketa politikoaren eredu nagusiak mundu--mailan, estatu-mailan eta tokikoan adierazten eta azaltzen; eskubide eta askatasun indibidual eta kolektiboak ezartzen lagundu zuten sistemei arreta berezia eskainiz, eta eskubide eta askatasun horiek erabiltzeko garaian atzerakadak izan zituzten aldiei edo egoerei kontrajarriz.
• Ea gai den Aro Garaikidean kontzientzia solidarioa sortu, herritarren parte-hartzea eta gizarte-kohesioa sustatu eta desparekotasuna ezabatzeko lan egin zuten mugimenduak identifikatzen.

4. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den Historia Garaikidearen eta egungo antolaketa politiko eta ekonomikoaren ezagutza esanahitsua bereganatzen eta eraikitzen, dedukzio-prozesuen eta proiektu edo erronken bidezko lanaren bitartez, landutako gaiak ulertzen direla islatzen duten produktuak prestatuz.
• Ea gai de Aro Garaikideko aldaketa historiko esanguratsuen prozesuak aztertzen, baita gizarteek aurre egindako erronka nagusiak ere, kausak eta ondorioak identifikatuz, jakintzagaiaren berezko termino eta kontzeptu teknikoak erabiliz eta gertaerak sekuentzia kronologikoen bidez erlazionatuz.

5. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den Aro Garaikidean zehar emandako portaera demografikoak, horien eboluzioa, izan dituzten aldaketak eta haien zikloak ezagutzen eta interpretatzen, kontzeptu tekniko zehatzak erabiliz eta gaur egun munduan ditugun arazo eta erronka nagusiekin lotuz.
• Ea gai de Aro Garaikidean ezagutzen diren bizi-etapen eta bizimoduen ezaugarriak identifikatzen, eta gaur egungoekin konparatuz, bien arteko antzekotasunak eta ezberdintasunak bereizten, horien ezagutzak eskaintzen duen aberastasuna baloratuz eta gure inguruan eta ingurune hartan osasungarria eta jasangarria denaren arteko distantzia hautemanez.

6. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den ekonomiaren garapenaren ideiaren eta horrek gizartean, lurraldean eta ingurumenean izan dituen ondorioen esanahi historikoaren ezagutza aplikatzen, nazioartean, estatuan eta tokian, agiri ekonomikoen bidez, hazkunde eta atzeraldi erritmoak eta zikloak daudela ulertuz, eta planetaren jasangarritasuna bermatuko duten portaera ekosozialak hartzeko beharra kontuan hartuz.
• Ea gai den Aro Garaikideko sistema ekonomikoak eta haien garapen-prozesuak aztertzen eta azaltzen, eta elkarren artean alderatzen, haien arteko erlazioak eta baita nazioartean sortu eta sortzen dituzten gatazkak identifikatuz; eta gizarte-eskubideen garrantziarekin eta oinarrizko baliabideetarako eskubide unibertsalaren beharrarekin lotuz.

7. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den Historia Garaikidean zehar garatu diren kultura- eta politika-prozesuak gaur egunera arte eraiki diren talde-identitateekin lotzen, norberaren eta besteen identitatea osatzen joan diren ezaugarriak ezagutuz eta errespetatuz, eta bakoitzaren esanahi askotarikoak eta kultura unibertsalari egindako ekarpenak aztertuz.
• Ea gai den Aro Garaikideko ekarpenak identifikatzen eta azaltzen, ondare historiko, instituzional, artistiko eta kulturala munduko herritarren ondare komun gisa aintzat hartuz eta balioetsiz, eta tokiko, autonomiako, nazioko, Europako eta mundu osoko talde identitateen oinarritzat onartuz.