Gona oholtza gainera

Ikasleengan bultzatzen diren jarrerak

• Emakume bertsolariak eta haien bertsoak ezagutzeko interesa
• Gizabanako oro errespetuz tratatzeko asmoa. Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea
• Emakumea gutxietsi eta diskriminatzea dakarten estereotipo, aurreiritzi eta rolak baztertzea
• Genero-indarkeriaren eta zapalkuntzaren aurkako jarrera aktiboa azaltzea

Bideoa ikusi aurretik

1. Gaiaren aurkezpena egin: 80ko hamarkadan oholtza gainera igo ziren lehenengo emakumeak. Ikasleen aurrezagutzak aktibatu, gisa honetako galderak eginez talde handian:

   _{-Nortzuk dira zuen gustuko bertsolariak? Bota izenak.}

   _{-Gero eta neska gehiago dabiltza bertsolaritzan. Egin dezagun zerrenda bat ezagutzen ditugun emakume bertsolariekin.}

   _{-80ko hamarkadan sortu ziren gaur egun ezagutzen ditugun bertso lehiaketak: eskolartekoa, Bertso Txapelketa Nagusia... eta baita lehenengo bertso-eskolak ere. Ba al dakizue nortzuk izan ziren lehenengo emakumeak bertso lehiaketa horietan parte hartzen? Kristina Mardaras eta Arantzazu Loidi izenak ezagunak egiten al zaizkizue?}

   _{-Zuen ustez, zer zailtasun izango zituzten lehenengo emakume bertsolari haiek?}

2. Kristina Mardarasi eta Arantzazu Loidiri buruzko zertzelada txiki batzuk eman daitezke, bideo ikusi aurretik.

Bideoa ikusi bitartean

1. Bideoa ikusi aurretik zituzten aurrezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.
2. Atentzioa eman dieten pasarteak gogoan hartu. Ezagutzen ez dituzten hitzak, izenak edo erreferentziak apuntatu ditzatela.

Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazioari ahalik eta etekin handiena ateratzeko.

Bideoa ikusi ondoren

1. Ziurtatu ulertu dutela. Argitu zalantzak.
2. Partekatu bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak:

   _{-Zer iruditu zaizue bideoa? Zerbaitek harritu al zaituzte? Zer nabarmenduko zenukete?}

   _{-Arantzazu umetan hasi zen bertsotan bere adinekoekin. Kristina, berriz, 30 urtetik gora zituenean, bere senarrarekin batera, bertso-eskolan; Justo Alberdi senarrak eta biek hartu zuten parte txapelketan. Datu hori lagungarria al da bien jarrerak ulertzeko?}

   _{-Bi bertsolarien esanak eta jarrerak konparatu ditzakegu, eta komentatu:}

   _{a. Kristina Mardarasek dio emakumearen presentzia bermatzeko jardun zuela bertsotan, horren beharra ikusten zuelako. "Emakumeen ordezkari" sentitzen zen. Arantzazu Loidi, ordea, ez: txapelketetan hasi arte ez zen konturatu neska izatea arraroa zenik.}

   _{b. Arantzazu oso modu diskretuan janzten zen: ez zuen nabarmendu nahi. Kristinak, berriz, emakumea zela nabarmendu nahi izaten zuen, gona jantzita.}

   _{c. Kristinak pozez kontatzen du bere maila apala izan arren txapeldunen pare txalotzen zutela. Arantzazurentzat, ordea, ondo egitea oso inportantea zen.}

   _{d. Neska izateagatik eta kopuruak berdintzeko deitzen zieten emakume bertsolariei, bertsotan onak izan ala ez. Arantzazuk gaizki zeraman hori; Kristinak, berriz, ez.}

   _{-Gaur egun nolakoak dira emakume bertsolarien janzkerak eta jarrerak?}

   _{-Zer iruditzen zaizue Arantzazuri kazetariak Eskolarteko txapelketan esan ziona: "Ez duzu irabaziko, baina neska bakarra zarelako elkarrizketatuko zaitut"? Zer beste esaldi ezkutatzen dira esaldi horren atzean ("Neskek ezin dute bertsotan ondo egin", "Ez duzu merezi, baina mesedea egingo dizut"...)?}

    

   Emakume bertsolari gehiago plazaratu zirenean, Kristina erretiratu egin zen. Arantzazuri, berriz, beti onena ematearen presioa pisutsuegi egin zitzaion eta urte batzuen buruan hark ere uztea erabaki zuen. Ahotsak.eus-en egindako elkarrizketan azaltzen ditu arrazoiak.

   Bideoan Oihane Perea bertsolari gasteiztarra aipatzen da. Hona hemen hark Ahotsak-erako egindako elkarrizketan dioena: "Egia da ba ama izan eta gero plazan segitzen lehenengoa  izan nintzela, nere mailan, eta ez ere eliteko bersolari baten erritmoan, baino bueno... ama izan eta gero egin genuen bertso kabareta... bi urte zituen nere haurrak eta 69 saio egin genitun urtebetean".  Kristinaren antzera, emakumeen ordezkari sentitzen zen Oihane ere: "Baneukan bultzada hori: 'Ez dala inor... ba egingo dut!'. Bulkada hori bai izan dut, eta ba hor, klaro, eredu bat ere eman diet besteei, ez? 'Txe, txe, hemen karrotik jeistea ez dago permitituta! ' jeje".

3. Gaur egungo emakume bertsolariek izan ditzaketen mugak ezagutzeko, bideo hau ikustea eta komentatzea ere proposatzen dugu: Emakumeak bertsoen plazan. Uxue Alberdi idazle eta bertsolariak idatzitako Kontrako eztarritik (Susa, 2019) saiakera-liburua (hemen osorik) ere interesgarria gerta daiteke.

   Gaur egun badirudi harrobia sendo dagoela (kontuan izan behar den arren eskolartekoetan gailentzen direnek ez dutela beti bertsotan jarraitzen). Azken urteotako albisteei errepaso txiki bat emanez:

   • Haira Aizpurua txapeldun Euskal Herriko Eskolarteko bertso txapelketan (2023 eta 2024).
   • Kelmene Abaitua txapeldun Bizkaiko eskolarteko bertso txapelketan (2024).
   • Irantzu Idoate Hernandorena sariketan txapeldun (2024).
   • June Aiestaran Gipuzkoako Eskolartekoan txapeldun (2024 eta 2023).
   • Aroa Arrizubieta Arabako Txapelketan garaile (2024).
   • Nerea Ibarzabal Bizkaiko txapelduna (2023).
   • Haizea Telleria garaile Bizkaiko Eskolarteko txapelketan (2023).
   • Maddi Agirre Arabako eskolarteko txapelketan irabazle (2023).
   • Kattin Madariaga Nafarroako eskolarteko txapeldun (2023).
   • Saioa Alkaiza Nafarroako txapeldun (2021).
4. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen garatu daitezke. Hiru adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek horietako bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo proposamen bat baino gehiago ere egin ditzakete.

• "Gaur egunera begira".Gaur egun asko dira emakume bertsolariak. Ikasle/bikote bakoitzak bat aukeratuko du eta hari buruzko aurkezpen txiki bat prestatuko du. Ariketa honen helburua 50 urtean berdintasunean zenbat aurreratu den konturatzea da.

Kronologikoki egin daiteke, helduenetatik gazteenetara, 80ko hamarkadatik hona plazaratzen joan diren emakume bertsolariak bistaratzeko eta haien ibilbideak aintzat hartzeko. Laguntza txiki bat: Wikipediako zerrenda.

Aurkezpenerako kontuan izan ditzaketen puntuak:

Guztien lana bateratzeko, emakume bertsolari guztien argazkiak inprimatu, eta collageak egin daitezke, izenak eta bertso batzuk ere ipiniz. Collage horiek ikastetxeko hormetan zintzilikatu daitezke.

• “Zu zeu elkarrizketatzaile”. Ikasleek elkarrizketak egitea da proposatzen dena: herriko edo bailarako emakume aitzindariak elkarrizketatzea; bertsolariak, musikariak, margolariak, antzezleak, idazleak, kirolariak... izan daitezke.

2-3 laguneko taldetxoetan egin daiteke. Bideoz grabatu, eta ondoren hainbat modutara aurkez daitezke, ikastetxean zein herrian zabaltzeko.

Jarraitu daitezkeen pausoak:

Esan bezala, elkarrizketa bideoan grabatzea proposatzen dugu (ikus jarraibide orokorrak). Ondoren, hainbat lanketa (zailtasun maila desberdinekoak) egin daitezke grabazio horrekin:

1. Aurkezpen bat egin gelan, jasotakoa erakusteko. Elkarrizketaren nondik norakoak azaldu, elkarrizketatuak kontatutako gauza interesgarri batzuk aipatu eta grabazioaren zatitxo bat erakutsi.
2. Bideo-erreportaje labur bat prestatu grabatutako irudiekin (horretarako, editatzeko programaren bat erabiltzen erakutsi eta adibideak eman). Gelakideei erakutsi, azalpenak emanez. Sarean ere zabaldu daiteke.
3. Elkarrizketa idatziz jarri, egunkari digital edo blog baterako (titulua, azpititulua, sarrera, galde-erantzunak, argazkia, azgazki-oina…) Bi aukera: elkarrizketa (galdera-erantzunak sartuta) eta erreportajea (elkarrizketan jasotako esaldiak zeharka sartzen dira). Adibiderako, ikus Jakintza ikastolako ikasleek egiten dutena: Famatuei egindako elkarrizketak. Kasu honetan ere egindako lana gelan aurkeztea proposatzen dugu.

Ondo legoke grabazioak Ahotsak.eus-era bideratzea, ahozko ondarearen artxibora (adibiderako, ikus Donostiako San Ignazio ikastetxeko ikasleen proiektua).

• “Sormena lagun”. Bertsolari bihurtu eta bertsoak asmatzeko garaia da. Istorioak kontatuko ditugu, bertsotan, hiru bertsoz osatutako Bertso-kateak egingo ditugu horretarako. Gaiak ikasleek erabakiko dituzte. Ahal dela, umorea erabiltzea komeniko litzateke.

1. Lehenengo bertsoa. Ikasle batzuk lanean dauden bitartean besteak ezer egin gabe egon ez daitezen, gela laupabost talde handitan banatu daiteke: 4 ikasle taldeko (talde batzuetan 5 ere izan daitezke, zenbakiek koadratzeko; ikasle kopuruaren arabera, sei-zazpi talde ere izan daitezke). Lehenengo bertsoa taldean asmatuko dute. Talde bakoitzak sortu duen bertsoa idatziz ipini eta kantatu egingo du.

2. Bigarren bertsoa.Talde bakoitzak bi bertso aukeratuko ditu. Hori bai, ezingo dute beraiek sortutako bertsoa aukeratu, beste taldeek egindakoak baizik (guztiek bertso berak nahi badituzte, zozketa egin daiteke; adibidez, bertsoak tolestu eta itsu-itsuan hartzea). Gai bakoitzarekin bertso-kate bat sortuko da. Talde bakoitzeko bikote bakoitzak (bi bikote daude taldeko; talderen batean hirukoteren bat ere egon daiteke) gai bat hartuko du eta segida emango dio: bigarren bertsoa sortuko du.

3. Hirugarren bertsoa. Hirugarren bertsoa osatzeko, taldeetako bikoteek trukea egingo dute: bigarren bertsoa sortu duen bikoteak ezingo du istorio horri segida emango dion hirugarren bertsoa sortu. Beste taldearen gaiari emango dio segida. Hala, istorio-ipuin mordoxka sortuko dira guztira.

Doinu eta neurri bakarra aukeratuko dute guztien artean. Bertsoak sortzeko arbel digitala erabil dezakete (izena eman behar da) eta, doinua aukeratzeko, berriz, doinutegia.

Behin bertso guztiak prestatu ostean, gela osoaren aurrean aurkeztuko dute egindako lana, kantatuz, rapean arituz, antzeztuz edo ozenki irakurriz. Bikote bakoitzak erabaki dezala bere bertso-sorta (hiru bertsoetako bakarra izango da beraiek sortua) nola aurkeztu nahi duen.

Ondoren, nola sentitu diren galdetuko zaie, ea eroso aritu diren ala ez jakiteko.

5. Ekoizpena partekatzea. Ahozko aurkezpenak.

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

• Ea gaiak bere interesa piztu duen.
• Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

• Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.
• Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.
• Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.
• Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

• Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.
• Ea ahozko emanaldian edo antzezlanean lasai sentitu den eta nahi zuena egiteko gai izan den.
• Ea pozik dagoen emaitzarekin.

Talde-lanari buruz

• Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.
• Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.

Irakaslearen ebaluazioa. Irakasleak ikasleak ebaluatzeko kontuan har ditzakeen irizpideetako batzuk, ikasgaiko konpetentzia espezifikoekin lotutakoak:

1. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea gai den norberaren kontzeptu egoki bat eraikitzeko, gainerakoekin eta naturarekin lotuta, modu seguru eta kritikoan, identitateari buruzko ezaugarriekin lotutako informazio analogikoa eta digitala eta adierazpen artistikoak antolatuz eta sortuz.
• Ea gai den bere autoestimua eta autonomia garatzeko, besteekin harmonian, emozioak adieraziz eta identifikatuta eta desirak eta helburuak argituz.
• Ea gai den identitatea garatzearekin lotutako oinarrizko kontzeptuen inguruan gogoeta egiteko (emozioak eta sentimenduak, autoestimua, adiskidetasuna, maitasuna, familia, kultura...), banakako eta taldeko ikerketa-dinamiken bidez.

2. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea posizio moral autonomoa sortzen duen, deliberazio arrazionalaren bidez eta beste batzuekiko errespetuzko elkarrizketaren bidez, zenbait balio eta bizimoduren inguruan.
• Ea bizikidetza baketsua, errespetuzkoa, demokratikoa eta bidezkoa sustatzen duen, baita gatazkak konpontzeko konpromisoa ere, halakorik dagoenean, gizakiaren izaera sozial eta politikoari buruzko ikerketatik abiatuta.
• Ea genero-berdintasuna, indarkeriaren gaitzespena eta gutxiengoekiko eta identitate desberdinekiko errespetua bezalako balioekin konpromiso aktiboa hartzen duen, balio horiekin lotutako arazo tokiko eta globalei buruzko argudio-elkarrizketatik abiatuta.

4. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea galderaren izaera kontzeptu gisa ulertzen duen, zalantzan jartzeak giza jardueran duen garrantzia baliaraziz eta ingurune hurbilean esparru etiko-zibikoko galderak identifikatzeko eta lantzeko gaitasuna garatuz.
• Ea elkarrizketa kooperatiboaren bidez besteekin interakzioan jarduten den, jokabide gizalegezko eta demokratikoak eta balio komunek, errespetuak eta enpatiak bideratutakoak modu arrazoitu eta autonomoan hartuz.
• Ea pentsamendu konplexua oinarritzen duten pentsamendu-trebetasun nagusiak garatzen dituen: pertzepzio-trebetasunak (entzutea, behatzea...), ikerketa-trebetasunak (hipotesiak formulatzea, aukerak hautatzea...), kontzeptualizazio trebetasunak (definitzea, alderatzea...), arrazoitze-trebetasunak (arrazoiak ematea, zatiak eta osotasuna erlazionatzea...) eta itzulpen-trebetasunak (interpretatzea, inprobisatzea...) dinamika gidatu indibidual eta kolektiboen bidez.

5. konpetentzia espezifikoarekin lotuta

• Ea norberaren eta besteen emozioak eta zaintza modu orekatuan kudeatzeko jarrera garatu duen, norberaren emozioak identifikatuz, aztertuz eta modu asertiboan adieraziz eta besteenak antzemanez eta baloratuz, sormen- eta hausnarketa jardueren inguruan.
• Ea adiskidetasunean, maitasunean eta besteen eta ingurunearen zainketan oinarritutako jarrera hartzen duen, beste pertsona batzuekiko eta ingurunearekiko interakzio zibiko eta etikoaren esperientzia afektibotik eta horren inguruko gogoetatik abiatuta.