Ahotsak ikasgelan

Ikasleengan bultzatuko diren jarrerak

Nortasun sexualarekiko eta orientazio afektibo-sexualarekiko errespetua erakustea
Gizabanako oro errespetuz tratatzeko asmoa. Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea
Diskriminazio guztiekin kritiko agertzea
Homofobiaren eta transfobiaren aurkako jarrera aktiboa azaltzea
Inguruan dugun aniztasuna ezagutu eta baloratzeko nahia izatea

Bideoa ikusi aurretik

Bi neska transen esperientziak ezagutuko ditugu. Aurre-ezagutzak aktibatzeko, gisa honetako galderak egin ditzakegu:

_{-Ezagutzen al duzue pertsona transik?}

_{-Zer da trans izatea? Nola esplikatuko zenukete?}

_{-Zer diferentzia dago transexual eta transgenero hitzen artean? Sexua eta generoa aldatzea bi gauza desberdin al dira?}

_{-Genero-nortasuna eta sexu-orientazioa nahastu egiten dira batzuetan. Zuek argi bereizten al dituzue?}

_{-Zer arazo izan ditzakete pertsona transek gure gizartean? Onartuta al daude?}

_{Neska eta mutila}

_{Sexua vs Generoa}

_{Sexua. Jaiotzean ipintzen digutena, gure genitalak kontuan hartuta: Alua-Neska ala Zakila-Mutila. (Sexua ezaugarri biologikoa dela diote batzuek, zerbait zientifikoa. Beste batzuentzat, ordea, sexua ere eraikuntza soziala da: gizakiak erabakitako sinplifikazioa. Izan ere, naturak ez ditu bi sexu soilik sortzen: adibidez, ezaugarri intersexualak dituzten pertsonak ezin dira neska/mutil binomio horretan kokatu, baina ez zaie sailkapenean tokirik egiten).}
_{Generoa. Eraikuntza soziala da: gizarteak sexu bakoitzari (alua eta zakila) egozten dizkion ideia, espektatiba eta ezaugarriak (adibidez, alua dutenak neskak dira eta makilatu egiten dira eta gona daramate).}
_{Genero-nortasuna. Pertsona bakoitzaren nortasuna, generoarekin lotuta: mutila, neska ala genero ez-bitarra den.}

_{-Transgeneroak (trans). Jaiotzean ipini dieten sexua ez datorrenean bat beren genero-nortasunarekin.}

_{-Zisgeneroak (zis). Jaiotzean ipini dieten sexua beren genero-nortasunarekin bat datorrenean. Gizartearen gehiengoa.}

_{-Genero ez-bitarra. Mutil eta neska kategoriekin identifikatzen ez direnak.}

Bideoa ikusi bitartean

Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu.
Bideoan zehar ulertzen ez dena azaldu, eta behar beste aldiz ikusi. Hiztegi aldetik dituzten zalantzak argitu. Ezagutzen ez dituzten hitzak, izenak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez, hormonatzea zer den, “ziberbulling” terminoa, azkoitierako eta oñatierako hitzak...

Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazioari ahalik eta etekin handiena ateratzeko.

Bideoa ikusi ondoren

Ulertu dutela ziurtatu. Zalantzak argitu.
Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu:

_{-Zer iruditu zaizue bideoa? Garbiago al daukazue orain trans izatea zer den?}

_{-Zer transmititzen dizuete bi neska hauek (ziurtasuna, hurbiltasuna, normaltasuna...)?}

_{-Rinak aipatzen du batzuek 'marikoi' hitza modu despektiboan erabiltzen dutela oraindik ere. Zuen inguruan ezagutzen al duzue horrelako jarrerarik?}

_{-Badaude homofoboak ez diren pertsona transfoboak, Yurik azaltzen duen moduan: homosexualitatea onartzen dutenak, baina transgeneroa izatea ez. Zergatik izan daiteke?}

_{-Etikako irakasleak infernura joango zela esan zion Rinari. Eman zuen iritzia.}

_{-Yuri neska trans lesbiana da. Zer iruditzen zaizkizue trans diren ala ez jakiteko egin zizkieten galderak? Zuek zer jostailurekin jolasten zineten txikitan?}

Yurik nerabe transei eta beren gurasoei arreta eskaintzen dien elkarte bat aipatzen du: Naizen dauka izena. Naizen elkartearen webgunea bisitatu, eta beste kasu batzuk ezagutu ditzakegu. ETB-1eko Ur handitan saioko 'Transexualitatea' eta ‘Ez bitarrak’ erreportajeak ere ikus daitezke, trans eta persona ez-bitar kasu gehiago ezagutzeko. LGTBI+ kolektiboari buruz prestatu genuen bideoa ere ikus daiteke.

Trans izateko modu asko daude: batzuek ez daude gustura euren itxura fisikoarekin, eta hormonak hartzea erabakitzen dute itxura aldatzeko. Hori da Yuriren eta Rinaren kasua. Beste batzuek, ordea, ez dute hormonatu nahi. Ebakuntza egitea ere biek erabaki dute, baina trans asko ez dira operatzen. Josebe Iturrioz feministak, berriz, maskulinizatze-prozesu bat egin du, hormonak hartuta, baina ez da identifikatuta sentitzen bi generoetako batekin ere. Generoen sistema bitarra irauli egin behar dela uste du eta bere burua transgenero bezala definitzen du.

3. Trans pertsonen aldarrikapenei buruz hitz egin dezakegu eta iritzi-trukea egin:

_{Gizartearen onarpena, transfobiarik gabe. Langabezia tasak altuak dira transen artean (Yuriren testigantza). Eraso transfoboak ugariak dira. Depresio eta suizidio tasak altuak dira (ikusi Yuriren azalpena horri buruz); Kattalin Minerren Moio liburua ere irakur daiteke.}
_{Gaixotasun bezala ez tratatzea eskatzen dute, ez bideratzea psikiatrengana edo psikologoengana. Duela oso gutxira arte psikologoek “Transen testa” egiten zieten, neska ala mutila ziren erabakitzeko.}
_{Hormonak hartu nahi dituztenei bidea erraztea, baina hartu nahi ez dituztenak hormonak hartzera ez derrigortzea: NAN agirian sexua aldatu ahal izateko, bi urtez hormonak hartzera behartzen dituzte. Hormonatzea prozesu gogorra izan daiteke, gorabehera asko dakartzana (hemen Rinak hormonen eraginari buruz dioena). Duela urte batzuk ebakuntza egitera ere derrigortzen zituzten (gainera, emakume transei aluaren sakonera neurtzen zieten, ebakuntzaren ostean; Rinak azaltzen du pasarte honetan, 03:00 minutuan).}
_{NAN agirian izena aldatzeko ere arazoak izaten dituzte (izena aldatzeko prozesua kontaten dute Yurik eta Rinak).}
_{Komunikabideetan ere ez da mezu zuzena zabaltzen: sexu-aldaketa bezala erakusten da prozesua, eta kasu askotan ez da sexu-aldaketarik izaten (ikus Rinak dioena). Horregatik, batzuk kritikoak dira “transexual” hitzarekin (Yurik, adibidez, ez du kontzeptu hori maite; Rinak, berriz, normaltasunez erabiltzen du).}

Zalantzak sortzen baldin badira, onena Yuriri edo Rinari galdetzea izango da: sare sozialetan oso aktibo dabiltza biak ere eta seguruenik gustura erantzungo diete ikasleen galderei. Yuri eta Rina trans pertsonen errealitateak ezagutarazteko hitzaldiak ematen ari dira, besteak beste, ikastetxeetan.

4. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen gara daitezke, talde txikietan. Lau adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo proposamen bat baino gehiago ere egin dezakete.

“Bestearen azalean”. Antzezlan txikiak egitea proposatuko diegu ikasleei. Gatazka bat izango da antzezlanaren erdigunea, zapalkuntza bat. Zapalkuntza-egoerak transfobiarekin, homofobiarekin, arrazakeriarekin edo matxismoarekin lotuta egon daitezke.

Hona hemen benetan gertatutako adibide batzuk (ikasleek beste egoera batzuk asmatu ditzakete):

Maria lan-elkarrizketa batera joan da. Elkarrizketatzaileak emakume transa dela ikusi du, eta esan dio: “Ez duzu bila gabiltzan profila”.
Mikel mutil transa da, eta medikuak esan dio: “Kontuan izan ez zarela sekula ehuneko ehun gizona izango”.
Yuri neska transa da, eta mozkortuta dagoen mutil bat oihuka hasi da tabernan, bera seinalatzen: “Honek pitoa dauka! Honek pitoa dauka!”.

Gure proposamena inprobisazioa lantzea da. Taldetxoak egin, rolak banatu eta egoerak emango dizkiegu, eta elkarrizketak inprobisatu egingo dituzte. Hori bai, inprobisazioak bi zati izango ditu. Lehenengoan, amaiera beti bera izango da: protagonista zapuztuta geratuko da, zapalkuntzaren eraginez. Momentu horretan, ikusleek (gelakideek) egoerari buelta emateko proposamenak egingo dituzte. Eta, orduan, inprobisazioaren bigarren zatia etorriko da, aurrekoak baino bukaera hobea izango duena.

Bigarren zatirako proposamen posibleak:

Mariak elkarrizketatzaileari pentsatzen duena esango dio eta duintasunez aterako da elkarrizketatik.
Mikelek medikuari pentsatzen duena esango dio eta duintasunez aterako da medikuaren kontsultatik.
Yurik bere lagunen babesa izango du eta guztiek batera mutil mozkorrari aurre egingo diote, hura tabernatik joatea lortu arte.

Inprobisazio-saioen ondoren, egokitu zaizkien roletan nola sentitu diren partekatu dezakete, ea bestearen azalean ipintzea lortu duten.

“Zu zeu elkarrizketatzaile”. Ikasleak soziologo bihurtuko dira. Gizartean pertsona transei buruz dagoen ezagutza zenbatekoa den jakitea izango da helburua. Horretarako, guztien artean inkesta bat prestatuko dute eta hainbat herritarri egingo diete inkesta hori.

Inkesta-ereduak erakutsiko zaizkie. Inkestarako galdera interesgarriak zeintzuk izan daitezkeen pentsatuko dute, gero jasotako emaitzak esanguratsuak izan daitezen (adibidez, ehuneko X-ek ez du pertsona transik ezagutzen, ehuneko X-ek ez daki transexualitatea zer den, ehuneko X-ek ez daki trans pertsonen aldarrikapenak zeintzuk diren, ehuneko X-ek uste du transak okerreko gorputzean jaio direla, ehuneko X-ek ez ditu transexual eta transgenero hitzen esanahiak ezagutzen...). Inkesta erantzun dutenen adin-tartea ere jarri daiteke, interesgarria izan daitekeela uste bada.

Talde txikietan banatuta egingo dituzte inkestak, kalean, modu anonimoan (bi aldeentzat erosoagoa izan dadin). Ondoren, guztien emaitzak batuko dituzte (adibidez, gdoc dokumentu batean partekatu). Talde bakoitzak inkestaren zati bateko erantzunak azter ditzake, emaitzekin ehunekoak atera eta grafikoak egin. Eta gero gelakideekin partekatu, ozenki.

Bukaerako lana hauxe litzateke: ondorioak ateratzea, emaitza guztiak kontuan izanda. Hori guztiek elkarrekin egin dezakete.

_{-Ezagutza nahikoa al dago herrian pertsona transen inguruan?}

_{-Ezagutza hori aldatzen al da adinaren arabera?}

_{-Zer egin daiteke errealitate hori ezagutarazteko?}

Egindako lana adierazgarria baldin bada, herrian zabaldu daiteke (tokiko hedabideen bitartez, adibidez).

Beste aukera bat: inkestan intersexualitateari eta genero ez bitarrari buruz ere galdetzea. Are ezezagunagoak izan daitezke.

“Gaur egunera begira”. Zein da pertsona transen gaur egungo egoera? Noiz eta zergatik agertzen dira hedabideetan? Bilatu pertsona transei buruzko albisteak sarean, gertaera positiboak zein negatiboak. Adibidez, badira erditu diren gizon transak (Ruben Castroren adibidea), Oscar sarietara iritsi diren aktore transak (Daniela Vega aktorearen kasua), baina transen kontrako erasoak ere hortxe daude.

Ikasle bakoitzak albiste, artikulu edo gertaera bat eramango du gelara, eta gelakideekin partekatu:

_{-Zein da protagonista?}

_{-Zer gertatu da? Zer kontatzen du?}

_{-Zergatik aukeratu dut?}

_{-Nire iritzia}

Galderen eta iritzi-trukearen txanda etorriko da aurkezpen bakoitzaren ondoren.

“Eman iritzia”. Espainiako Transexualitate Legearen zirriborroaren harira eztabaida sortu zen 2021 hasieran. Lege-proposamen horretako puntu polemikoena “genero-autodeterminazioa” izan zen (azkenean onartu ez zen terminoa). Lege-aldaketaren ondorioz, trans pertsonek erregistroan sexua aldatzeko aukera izango lukete, mediku tratamendurik edo txosten psikologikorik aurkeztu beharrik gabe.

Feminismoaren sektore batzuetan ez zuten begi onez ikusi lege-aldaketa hori, berdintasun-legeetan atzera egitea dela iritzita. Zera zioten: arriskutsua dela, edonork izan dezakeelako emakume izateko aukera. Gizonek lege hori asmo txarrekin balia dezaketela, izena eta sexua aldatu, eta emakumeen kontra egiteko. Hona hemen ipini zituzten adibide batzuk:

_{Lege-epaiez libratu daitezke, genero-indarkeria kasuetan.}
_{“Emakumeen tokietara” sar daitezke eta haiei eraso egin (kartzeletan, komunetan, aldageletan eta abarretan).}
_{Emakumeei zuzendutako dirulaguntzak jaso ditzakete.}
_{Emakumeen kirolean abantaila izan dezakete: marka hobeak lor ditzakete, indartsuagoak direlako.}

Aurrera jarraitu aurretik, argudio horiei buruzko iritzi-trukea egingo dugu. Ba al dute oinarririk? Ikusten al duzue horrelakorik gertatzeko arriskurik?

Euskal Herriko mugimendu feministako elkarte gehienak ez daude ados argudio horiekin eta transfobotzat dituzte. Trans Legearen alde agertu ziren. Hona hemen aipu batzuk:

Kattalin Miner militante feminista

_{“Twitterren lata ematen duten lau izanda ere, gorroto diskurtsoak dira eta mina eragiten dute”.}
_{“Perbertsoaren perbertsoa da feminismoaren izenean pertsona transen eskubideak urratzea eskatzea”.}
_{“Esaten dute transexualitatearen existentzia hutsak emakumeak ezabatuko dituela, eta nola errazagoa den ulertzea askotan bide motzeko argumentazio bat konplikatua zaiguna baino, jende askok sinetsi egiten du hori, ze sentitzen da atakatua, baina ez duelako ulertzen edo, besterik gabe, gorroto diskurtso bat daukalako”.}
_{“Konfiantza dut gure herriko mugimendu feministan eta herri honetako politiketan. Guk EAEn badaukagu antzeko lege bat eta Nafarroan beste bat, eta hemen ez da emakumerik ezabatu, ez?”.}
_{“Gehiengo orokorra transen eskubideen alde dagoela uste dut, eta konturatzen dela pertsona trans bati bere identidadea autodeterminatzeko aukera emateak ez duela esan nahi komunetan bortxatuko gaituztenik”.}

Josebe Iturriotz militante feminista

_{“Transexualitatearen Legea izango da lehenengo legea Espainian, onartzen bada, 'autodeterminazio' hitza onartuko duena. 'Genero-autodeterminazioa'. Eta hortxe dago gatazka. Horrek, nire ustez, lotura zuzena dauka beste logika batekin: lurraldeak ere ezin dira autodeterminatu”.}
_{“Transfobia hutsa da hor atzean dagoena. Argumentuak oso absurdoak dira”.}
_{“Arazoa dute transexualitate femeninoarekin, esaten dutelako gizonezko kamuflatuak direla, ia nortasun bat lapurtzen ari balira bezala, ez? Transexualen gorputzak bortxatzaile bezala eta erasotzaile bezala esentzializatzen dituzte”.}
_{“Gorputz transexuala ez da sekula gorputz zaurgarri bezala irakurria izaten: transexuala ez da inoiz jipoitua izango, bortxatua izango... eta alderantziz da. Adibidez, kartzelarena: 'Nola sartu emakume transexual bat kartzelan beste emakumeekin? Bortxatu egingo ditu'. Aizue, 'feministak', zer pentsatzen duzue gertatzen zaiela transexual femeninoei gizonezkoen kartzeletan? Benetan esplikatu behar zaie? Nortzuk dira bortxatuak? Nortzuk dira hor gorputz zaurgarrienak?”.}
_{“Generoa autodeterminatzeko eskubideak ez du esan nahi egun batean Manoli izango naizela, hurrengoan Aitor, hurrengoan... Ez da joko bat, `peajea´ askoz handiagoa da”.}
_{“Ni, adibidez, neure burua transgenero bezala definitzen hasi nintzenean, eta, denbora batez, urte eta erdiz edo holakoren bat, hormonak hartu nituenean, hor gatazka bat sortu zen eta askorentzat ez naiz zilegia feminismoarentzat. Nik pertsonalki bizi izan dut gatazka horren erradikalizazioa eta biolentzia, oso-oso gertutik”.}

Yurik eta Rinak ere eman zuten iritzia feminismoaren barruan piztu den eztabaida horri buruz:

Yuri Paramos neska transa

_{“Erresuma Batuan hasi zen TERF mugimendua: pertsona transak kanpoan uzten dituen feminismo erradikala. Eta asko zabaldu da. Esaten dute emakume transok ez dugula lekurik feminismoan, ez dugula euren berdina sufritu, ez garela benetako emakumeak, gizonaren pribilegioak dauzkagula...”.}
_{“Feminista naiz, baina beldurra daukat talde feminista batera sartzeko, mugimendu berri horregatik. Esaten dut: 'Joe, oraintxe ez naiz seguru sentitzen talde feministetan ere'. Ez dakit onartuko nauten ala ez”.}
_{“Ikusten duzu zuretzat espazio seguru bat izan beharko zena ere zure kontra dagoela: zure kontra daude ultrakatolikoak, ultraeskuindarrak... eta feministak ere bai, printzipioz hain ideia kontrajarriak dituztenak. Etsai komun bat baldin badago, erraza da horren kontrako diskurtso bat sortzea”.}
_{“Niretzat feminismoak barne hartzen ditu emakume transak, emakume arrazializatuak, bisexualak... Zer da feminismoa berdintasuna ez bada, ez? Zuk berdintasuna bilatu nahi baduzu eta zure borrokan ez badituzu onartzen zuretzat desberdinak diren emakumeak... ze lehen ez ziren onartzen emakume beltzak feminismoan edo lesbianak ere ez ziren onartzen. Eta orain zer, historia errepikatu egin behar da emakume transekin? Ez zara konturatzen zu erabiltzen ari zaren argumentuak lehen erabiltzen zirela, ba, lesbianen kontra edo emakume arrazializatuen kontra...".}

Rina Cabeza neska transa

_{“Niri inportantea iruditzen zait Trans Lege hau aurrera eramatea, uste baitut epe motz batean gauzak ondo egiteko beharrezkoa dela, ez bizitzeko marjinalitate sozial batean. Orain nik zuri esaten badizut neska naizela ez derrigortzeko hormonatzera”.}
_{“Feminista batzuek emakume transak ez gaituzte barne hartzen edo ez gaituzte ikusten feminismoaren parte. Uste dutena da emakume transak gizon batzuk garela, eta beren espazio publikoetan sartu nahi dugula eta berei eraso, adibidez, ez? Batzuk diskurtso hori erabiltzen dute gaur egun oraindik, ez? Eta ez da hala”.}
_{“Ni emakume bat gehiago naiz mundu honetan, eta, nire kasuan, bai sufritzen dudala matxismoa eta baita transfobia ere. Esan daiteke, ba, sufritzen dudala bai emakume izateagatik eta bai transa izateagatik. Orduan, nik garbi daukat feminismoak ni ere barne hartu behar nauela”.}

Informazioa ikasleen esku ipiniko dugu, eta Trans Legearen kontrako iritziak bilatzera ere animatuko ditugu, hemen jasotako iritziak aldekoak baitira. Ondoren, ikasleek iritzi propioa garatuko dute. Hainbat modutara eman dezakete iritzia:

_{Idatziz: iritzi-artikulua.}
_{Ahoz: ikus-entzunezkoa edo audioa.}
_{Grafikoki: komikia, ilustrazioa, adierazpen grafikoa, hitza eta irudia batzen dituen infografia...}

Bakarkako lana izango da eta gero gelakideekin partekatuko dute. Egindako lana erakutsiko dute, eta azaldu. Iritzi-artikuluaren kasuan, ozenki irakurriko lukete.

Iritzia emateko beste gai bat Chrysalis-Naizen elkarteak abian jarritako kanpaina izan daiteke: “Badaude alua duten mutilak eta zakila duten neskak”. Eta kanpaina horren aurkako kanpaina egin zuen autobus laranja transfoboa: “Ez zaitzatela engainatu: mutilek pitilina dute eta neskek alua”. Hona hemen Yurik eta Rinak gai horri buruz diotena: Yuriren bideo-pasartea eta Rinaren testigantza.

5. Ekoizpena partekatzea. Ekoizpen guztietan ahozko jarduna izango da bukaerako emaitza. Aurkezpen-saioak laburrak izango dira eta grabatu egingo dira bideokamerarekin. Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea komeni da (irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak).

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

Ea gaiak bere interesa piztu duen.
Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

Ea bideoa eta adinekoen testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.
Ea ikaste prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.
Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.
Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.
Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.
Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.
Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.

Irakaslearen ebaluazioa. Irakasleak ikasleak ebaluatzeko, kontuan har ditzakeen irizpideetako batzuk:

Ea bideoetako testigantzen garrantziaz jabetu den eta interesa erakutsi duen.
Ea enpatiarik erakutsi duen bideoko pertsonekin.
Ea trans kolektiboaren historia eta historian zehar eskuratutako lorpenak ezagutzen dituen.
Ea emakume eta gizonen arteko eskubide-berdintasunaren aldeko jarrera argiak adierazten dituen, haien orientazio afektibo-sexuala edozein izanik ere.
Ea hainbat eremutan (publizitatea, informazioa, txisteak, eskola eta abar) emakumeari edo LGTBIQ+ kolektikoari buruz ageri diren gizarte-estereotipoak biltzen eta aztertzen dituen.
Ea emakumea edo LGTBIQ+ kolektiboko kideak gutxietsi eta diskriminatzea dakarten estereotipo, aurreiritzi eta rolak baztertzen dituen.
Ea kultura-elementuen (estereotipoak, rolak eta abar) eta emakumeen edo LGTBIQ+ koletiboaren diskriminazioaren arteko lotura azaltzen duen.
Ea sexu-diskriminazioaren eta indarkeriaren aurkako jardunak proposatzen dituen.
Ea transexualen kolektiboari buruzko informazioa bildu duen eta haien aldarrikapenak barneratu dituen.
Ea ikaskideekin eztabaidatuz gogoeta egin duen trans kolektiboaren egoeraren inguruan eta eskolan zein gizartean duen ikusgaitasunaren inguruan.
Ea trans kolektiboa gutxiestea, diskriminatzea eta/edo haren aurkako indarkeria sustatu eta justifikatzea dakarten estereotipo, aurreiritzi eta rolak gaitzesten dituen.
Ea Naizen elkartearen ezaugarriak, funtzioak eta programak ezagutzen dituen.
Ea ikerketan informazioa lortzeko gaitasuna erakutsi duen, iturriak bilatzeko orduan.
Ea informazio hori bere gogoetak eta ikuspuntua egituratzeko edo eraldatzeko erabili duen.
Ea talde-lanean ondo moldatu den, berdinen arteko harremanean iradokizunak eginez eta ikaskideen iritziak errespetatuz.
Ea bere iritziak eta hausnarketak partekatu dituen, horretarako txanda errespetatuta.
Ea ahozko ekoizpean ondo moldatu den, komunikatzeko gai izan den.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Neska transexuala naiz eta esan leike, ba, bizi osotik jakin izan detela, ez, neska bat nitzela edo, bueno, behintzet beste mutilek bezelakue ez nitzela. Baiño pasatzen zittena zan, ba, ez etxien eta ez ikastolan ez zebela erakusten, ez, zer dan transexualidadie. Ordun, ez nakixen ezta ere izena jartzen gertatzen ari zitten horri.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Neukan lagun bat lesbiania eta beste bat bisexuala, eta eurak hasi ziran honeri buruz berba itten ta hola. Eta ordura arte ez nebena pentsau hasi nintzan planteaitten: “en plan… ostras, nere generua! igual planteau in bihako dot, ze hor zeoze ez dabil enkajaitten”. Eta hori, ya ikusi nebenian baeuzela errealidade desberdiñak konturatu in nintzan, ba, horreittako errealitate bat neria zala. Neri esan nostaiñian lehenengo, ba, emakume transak edo hola en plan dauzela ta, entzun nebenian lehenengo aldiz, esan neben: “ostras, ez dot nahi hori izan, mesedez”. Ze nik entzun neben dana horri buruz ziran gauza txarrak: drogak, prostituziñua... ez dakitt, pobrezia, hilketak eta holako gauzak danak. Ta neretzat izan zan en plan: “Ez dot nahi hori izan, ze oso geizki pasau bihar dot”. Eta atzenian ya onartu in neben. Esan neben: “Ba bai, hau naiz eta ya esta”.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): DBH2ko udean pentsau nun anaixei kontatzie eta, oporretan geudela, hoteleko piszinan esan nixon: “Aizu, Unai, zeoze kontau behar dizut”. Eta beorrek bota zin: “Ze, neska bat zeala?”. Osea, ya berak bazakixen, ez? Osea, nik beai eze esateke beak nei ikusten zin ni nitzen bezela. Ta, bueno, esan leike neretzat egun hori mundiala izan zala, eta egunien bertan amai kontatzie erabaki genun. Eta amai kontau nixon eta hasieratik kriston ondo, osea, bere apoiua euki det hasiera-hasieratik.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Kontau xaten nere ahizpari lehenengo, ze beakin baneukan, ba, konexiño hori eta hola, eta banekixen berak ez eukala arazorik LGBTI koletibuakin eta pertsona transekin be ez. Ze pertsona batzuek ez dakoi arazorik LGBTI kolektibuakin, baiña gero pertsona transekin bai. Ze, abididez, hori pasau xaten nere gurasuekin. Banekixen eurak etzeukaila arazorik lesbianekin, gayxekin edo pertsona bisexualekin, baiña esan neben “Ostras, eske ez da orientaziño sexuala, ya identidadia da. Hori onartuko daue?”. Eta, bueno, apur bat kostau xaten, baiña esan xaten amari, gero aittari eta dana ondo.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Eta, bueno, aittei kontatzeko egixe da, ba, gehixo itxoin genula, ez? Egixe esan, bi urte ixe. Ba, ez dakit, iguel… bai, bildurre ematen zila, ez, ba, retxazo hori eukitziek aitten aldetik, ba, atzenin, neuk txikittetik ikusi izen detelako berangan, ba, hainbat jarrera, ba, ez dakit, aktitude matxista batzuk... o “maricón” hitze despektiboki ibili. Eta, atzenin, honek danak in zin nei, ba, bildurre ematie aittei kontatziek, ez? porke uste nun etzila onartuko. Ta bueno, aittei, ba, eskolan kontau nun momentu iguelin izen zan, hain zuzen´e, ba, DBH4ko Gabonetan.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Nere amak ez eukan ideiarik be ez eta, elkartian sartu giñanian, ba, segidan iñ eben lagunak, beste guraso batzukin, eta berekin konturatu zan “ostras, igual apur bat exajerau in dot nere reakziñuekin, pentsaitten munduko bukaera zala. Ez, normala da, honeik lasai-lasai dauz, eta gai honeri buruz, ba ,normal itten daue berba”, ze nere amantzat zan extraterrestria.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Ta tutoriei korreo bat idatzi nixon Gabonetan, ba, esanez Rina naizela. neska bat naizela, eta halaxe nahi detela tratatzie eta ez nakila ezta ere nundik hasi behar nun, baiño hasi ein nahi nula, ez, prozesu horrekin.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Konturatzen diranian, ba, zuk maitte dozun pertsona hori hobeto sentitten dala hola, segidan aldatzen dozu, eta… Ta hori, hori pasau zan nere gurasuekin.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Etikako irakaslik nei hasieratik esan zin ez zila onartzen, eta inpernure jungo nintzela. Pixket txokantie da, ez? Porke etikako irakasle batek balore etikuk erakutsi berrin, ba, ez dakit, balore hoixek eukitzie Etikako irakaslik… ba. bueno.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Lehenengo eguna pasautakuan, akordaitten naiz, fan nitzan nere tutoriana eta esan xaten: “Mesedez, aldatu nere izena lista danetan, deittu Yuri, mesedez ez dot nahi mutillen komunetara fan, ez dot nahi kurtso osua hola geizki egon...”.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Kuadrillan´e komentau nun, ez? Pixket anekdotikue da hau, porke whatsapp-etik idatzi nun. Idatzi nun, ba, bueno: “Ni Rina naiz, neska bat naiz eta halaxe tratau” eta batek erantzun zin: “Oso ondo. Pipak jateko noiz gerauko gea?”, ez? Osea, inportantzi gehixo´re ez zixola eman asuntuei, porke berez ez dauke.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Oñatin gauzia da ni ya ondo ikusitta dauela Yuriri ondo trataittia, ez? Edo ados egotia, edo errespetaittia... persona transei ta hola. Eta apur bat aparientzia hori, ba, mantenidu itten da. Baiña gero konturatzen zara pertsona bat jota pedo dauenian edo oso mozkortuta dauenian, hasten dala tabernan esaten, zuri señalaitten eta esaten “E, honek pitua dako! Honek pitua dako” eta oihuka eta garraxika, eta da enplan... Bale, danen aurrian errespetau itten dot, baiña gero lagunekin barre itten dot edo komentau itten dot... edo mozkorra nauenian oihukatu itten dot ez dakit zer...

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Iraiñek edo begirazunek, ba, bai, ez? Baitte iruditzen zat, ba, gizartin ondik ezjakintasun asko daola. Eta iguel ezjakintasun horrek bildurre sortzen du, retxazue, eta jende batek honen aurrin bilatzen dun irtenbidie iguel iraintzie da, ez? Ba ni baiño gehixo sentitzeko edo ni baztertzeko.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Nik gauza transfobo asko bizi dot: kontu faltsuak Instagrametik neri berba itten, insultaitten, esaten, ba, nere buruaz beste itteko, harri batekin burua erai bihar dostaila, kaletik jo in bihar nostaila edo... ziberbulling eta holako pillia. Pillia, pillia, baiña… puf.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Nere kasun, ba, jotzera iñor ez zat etorri. Askotan esaten det aber suerteko sentiu beher al naizen, sez? Baiño, egixe esan, suertie zer da, ner pertsona batek ez jotzie? Baiño hainbat eta hainbat kasutan gertatzen den zeoze da.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Nik klaru neukan hormonaziño prozesua nahi nebela hasi, ze banekixen, ba, horrek suposaitten dauela, ba, aldaketa fisikuak eta hori, ta nik nahi neben aldaketa fisiko horreik, ze ni ikusten nitzan espilluan eta ez nitzan errekonozitten. Baiña gero kanpotik be, kanpoko begirada hori nerekiko aldatu in zanian be neri horrek pilla bat lagundu nostan.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Batzuk nahi deu hormonau, nere kasua hala da, ta beste batzuk ez debe nahi hormonau, baiño horreatik ni ez naiz beste emakume trans batzuk baiño emakume gehixo, ez? Oin, nik zuri esaten badizut neska bat naizela, ez derrigortzeko hormonatzera ezta ere.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Pertsona transak osea erabakitten dauenak ez hormonaittia, ez operaittia, ez ezebe, ze ez da biharrezkua, ez da rekisito bat bezela. Ez dau trans izateko modu bat, “modus operandi” bat, ez.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Horri lotuta, askotan esaten dan zeoze da, ez? “Beste gorputz baten jaixo naiz” edo “mutil gorputzakin jaixo naiz eta gero neskie bihurtu naiz”... Ez, osea, ni neska bezela jaixo naiz. Osea, ni neska bat naiz, bakarrik jaixo nitzenien, ba, nere gurasuei medikuk esan zixola, ba, zakilla eukitzeatik mutille nitzela, ez? Baiño ni baiño hobeto iñok ez daki ni zein naizen. Ordun, nik esaten badizut neska bat naizela, nere gorputze neska batena izango da, ez?

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Ze askok pentsaitten daue trans izatia dala zure gorputza gorrotatzia, zure ahotsa gorrotatzia, zure genitalak… ba, hori, ez gustaittia edo. Eta ez da hola. Ze gero ikusten dozu portzentajiak, adibidez, operaziñuanak: genitalen operaziñuak emakumetan, emakume transetan, da ehuneko 10a edo, eta gizonetan da ehuneko 1a.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Nere kasun hau dana izen zan oin dala hiru bat urte eta momentu hortan, ba, bueno, Cruces-eko sikologuna bideratzen zan. Gaur egun ya ez da beherrezkue sikologun informe hori, baiño ni hasi nitzenien bai. Eta sikologo horrek atzenin azterketa bat bezela itten dizu, ez? eta azterketa hortako galderak die, ba, bueno, pixket antikuauek esango deu, ez? Nei galdeu zin aber kolore urdiñe edo roxa gustatzen zitten, ez? Nei beltza gustatzen zatela. baiño rosa erantzun ber izen nun. “Txikitten futbolin o panpiñekin ibiltzen ziñen?” eta, klaro, ni Nintenduekin ibili izen naiz, ez, baiño, klaro, “panpiñekin” erantzun beher izen nun. O baitte: “mutillek o neskak gustatzen zatxizu?”, ez? Osea, horrek ze zerikusi dauke jakitteko ni zein naizen, ez? Baiño, bueno, esan leike hainbat gezur o, bueno, beak aittu nahi zuna esan eta gero, azterketa hori pasau nun eta neska bezela onartu zin, ez?

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Fan nintzan sikiatra batena, hor, Gurutzetan be bai, galdetu nostana: “Zuk txikittan ze jostailukin jolasten zeben? Zuri ze gustaitten xatzu: mutilak ala neskak?”

Ze da test hau, ze da txorrada da hau? Oso antikuauta bezela eta… holako galderak. Eta en plan: zuri ze inporta xatzu neri gustaitten xaten mutilak, neskak, bixak ala bapez? Horrek ze esaten dau nere generuari buruz? Osea, neri neskak gustaitten baldin baxat, mutilla naiz? Edo mutillak gustaitten baxat, neska naiz?

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Esan leike sikologo horrek nik baiño hobeto dakila ni zein naizen.

Yuri Paramos (Oñati, 2000): Sikiatria dau gaixotasun mentalentzat, ez? Zeatik fan bihar naiz ni sikiatra batena esateko mutilla edo neska naizen edo trans edo zer naizen? Eta horreatik da be bai oso inportantia, ba, hori aldatzia eta medixotan holako gauzak ittia be, apur bat representaziñua emutia, ze konturatzen za pertsona normalak garela, sinmas osea, ez gara izaki mitologikuak.

Rina Cabeza (Azkoitia, 2002): Neska transa naiz, informatika ikesten dun ikasle bat, hau bukautekuen kafe bat hartzera jungo dana eta zapatuten –nahiz ta oin ezin dan– ba juergara ertengo dun neska bat, ez? Esan nahi det: 24 orduk ez dittut pasatzen pentsatzen neska trans bat naizela, ez? porke askoz gehixo naiz, hori aparte.

Gaiarekin lotutako terminologia pixka bat:

Trans edo pertsona transa: jaiotzean ipini dioten sexua ez datorrenean bat bere genero-nortasunarekin.
Trans maskulinoa: mutil/gizon transa, trantsizioa maskulinitatera egin duena. Jaio zenean neskatzat hartu zuten.
Trans femeninoa: neska/emakume transa, trantsizioa feminitatera egin duena. Jaio zenean mutiltzat hartu zuten.
Transexuala. Batzuek 'trans pertsona' terminoaren sinonimo moduan darabilte. Beste batzuek nahiago dute 'transgenero' terminoa erabiltzea, esaten dutelako trans izateko ez dagoela sexu-aldaketarik egin beharrik (ebakuntzak, adibidez): generoa dela aldatzen dena.

Arabako, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako adingabe transei eta beren gurasoei arreta emateko Naizen elkartea dago.
Gaiarekin lotutako liburu batzuk:

Moio: gordetzea ezinezkoa zen (Elkar, 2019)
Jonek Jone izan nahi du (Katakrak, 2017)
Ni Nerea naiz (Bellaterra, 2019)
Neskak eta mutilak (Litera libros, 2016)

Bideo eta artikulu interesgarri batzuk:

"Transexualitatea" erreportajea (EiTB)
Mikele Granderen elkarrizketa (Argia)
"Transexualitatea ederra da" iritzi-artikulua (Berria)
Mikele dokumentala (trailerra)

Deskargatu

Trans izatea

Utzi zure ekarpena