Antzerkia: tradizioa vs modernotasuna

Ikasleengan bultzatuko diren jarrerak:

- Garai bateko bizimodua eta kultura ezagutzeko interesa

- Gizabanako oro errespetuz tratatzeko asmoa. Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea

- Antzezlanak ikusteko eta sortzeko irrika

- Ahozko ondarea ezagutu eta balioesteko gogoa

Bideoa ikusi aurretik:

1. Gaiaren aurkezpena egingo dugu. Aurre-ezagutzak aktibatuko ditugu.
2. Antzerkigintza izango dugu hizpide, aurre-ezagutzak aktibatzeko, gisa honetako galderen eta azalpenen bitartez:

-Gustatzen al zaizue antzerkia? Zergatik?

-Zer antzezlan ikusi dituzue eta zer hizkuntzatan? Zer estilotakoak?

-Zuen ustez, euskarazko antzerkigintza noizkoa da? Gure aitona-amonek ikusten al zuten antzerkirik? Garai batean ba ote zegoen antzerki zaletasunik?

1920ko eta 30eko hamarkadetan euskarazko antzerkiaren “loraldia”deitzen zaiona gertatu zen. 1936ko gerraren ondorioz, baina, bertan behera geratu zen: euskararen kontrako jarrera nagusitu zen. Gerra ondoan, Francoren garaian, batzuek loraldi hura berreskuratzen saiatu ziren. Belaunaldi berriak, berriz, nahiago zuen modernotasuna tradizioa baino. 60ko hamarkadako giro horri buruzkoa da ikusiko dugun bideoa.

-Zuen ustez, zer da antzerki tradizionala eta zer modernoa? Gaur egungo antzezlanak nolakoak dira?

Bideoa ikusi bitartean:

1.Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.

2.Beren arreta erakarri duten pasarteak gogoan hartu.

3.Ulertu ez dituzten hitzak, esaerak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez, atzerriko autoreen izenak.

4.Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazio guztia barneratzeko.

Bideoa ikusi ondoren:

1. Ulermena ziurtatu. Zalantzak argitu.
2. Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu:

-Zer iruditu zaizue bideoa? Zuen ustez, interesgarria da?

-Gerra aurretik eta gerraosteko lehen hamarkadetan antzerkiak arrakasta handia zeukan. Zergatik (euskaraz zen jarduera bakarra zelako, telebistarik eta zinemarik ez zegoelako…)?

-Hemen, gure herrian, izan al zen antzerki talderik? Dakizuena kontatu.

-Garai batean ez zuten Internetik, baina mundura zabalik zeuden: nazioartera begira, euskarara molde berriak ekartzeko. Gauza bera gertatzen al da gaur egun? Kanpoko zer erreferente dauzkazue (musika, zinema, literatura…)? Euskaraz egiten diren kultura-jarduerak (antzerkia, musika, telesailak, literatura…) modernoak iruditzen al zaizkizue? Erantzuten al diete oraingo gazteen beharrei?

-Tradizioa vs modernotasuna. Euskaraz antzezten zuten bi talde zeuden, eta elkarrekin lehian zebiltzan. Aldaketek eta molde berriek eztabaida dakarte sarri. Orain ere bai? Ezagutzen al duzue antzeko beste kasurik (dantzak, alardea…)?

3. 60ko hamarkadan euskal kulturan aldaketa handiak gertatu ziren: antzerkian ez ezik baita literaturan eta musikagintzan ere. Gaian sakontzeko, Euskal kantagintza berria bideoa ere ikus dezakegu.

4. Azken ekoizpena:Hainbat ekoizpen gara daitezke. Lau adibide (ikasleek aukera dezakete, eta baita ordezko beste ekoizpenen bat proposatu ere edo proposamen bat baino gehiago egin):

• “Zu zeu elkarrizketatzaile”. Ikasleak kazetari bihurtuko dira, eta antzerkigintzan aritu izan diren edo dabiltzan aktoreak elkarrizketatuko dituzte (herrikoak edo eskualdekoak badira hobeto, gertutasunarengatik). Hitzordua lotu, eta galderak prestatu ondoren, elkarrizketa bideoz grabatzea proposatzen dugu (ikus jarraibide orokorrak). Adibide gisa ikus Txantxiku ikastolako ikasleek Goiena telebistan Iker Galartzari egindako elkarrizketa. Antzeko zerbait egin dezakegu, baina modu xumeagoan, eskura ditugun baliabideekin; adibidez, Jakintza ikastolako ikasleek egiten duten gisara: Elena Iruretari egindako elkarrizketa.

Ondoren, hainbat lanketa egin ditzakegu grabazioarekin, hedabideen jarduna ezagutzeko eta lantzeko (ikasle taldetxo bakoitzak lanketa desberdina egin dezake):

-Bideo-erreportaje labur bat prestatu, grabatutako irudiekin (horretarako, editatzeko programaren bat erabiltzen erakutsi eta adibideak eman). Sarean zabaldu.

-Elkarrizketa idatziz jarri, egunkari digital edo blog baterako (titulua, azpititulua, sarrera, galde-erantzunak, argazkia, azgazki-oina… Adibide gisa: Ainhoa Larrañagari elkarrizketa). Sarean ipini.

-Irratsaio baterako erreportajea/elkarrizketa gertatu, elkarrizketako audioa erabilita. Sarrera prestatu (aurkezpena) eta grabatu; musika ere erabil dezakegu. Gertuko irratiren batera bidali.

Ondo legoke grabazioak Ahotsak.eus-era bideratzea, ahozko ondarearen artxibora (adibiderako, ikus Donostiako San Ignazio ikastetxeko ikasleen proiektua). 

• “Sormena lagun”. Sormena eta irudimena erabili, eta gidoilari bihurtuko gara. Ondoren, guk sortutako testu horiek antzeztuko ditugu. Gaia(k) aukeratzeko, brainstorming edo ideia ekaitza egingo dugu. Gaia(k) eta egoerak asmatuko ditugu guztion artean. Umorezko esketxa edo antzezlan laburra izan daiteke formatu egokiena, iraupen laburrekoa.

Zer eta nola egingo dugu? 4-5 laguneko taldetxotan banatu, eta:

1-Egoera pentsatu/aukeratu: zer kontatu nahi dugu (istorioa)? Eta nola (pertsonaiak)?

2-Pertsonaien ezaugarriak eta jarrerak zehaztu. Muturreko pertsonaiak (oso markatuak) aukeratzeak antzezpena erraz dezake (baina adi ibili behar dugu rol sexistekin!).

3-Gidoitxoa prestatu: pertsonaien arteko elkarrizketa idatzi.

4-Pertsonaien karakterizazioa landu (arropa, osagarriak… / keinuak, jarrerak, hitz egiteko modua…)

5-Testua ikasi, eta entsegatu, nor bere pertsonaiaren azalean sartuta.

6-Bestelakoak: eszenografia pentsatu (sinplea baina eraginkorra); soinua eta argia ere kontuan izan (beharrezko ikusiz gero, grabazioren bat eraman daiteke; edo ahoz egin: kantatu, soinuak egin…).

7-Dena prest dagoenean, gelakideen aurrean antzeztu.

Antzerki esketxak bideoz grabatzea proposatzen dugu, gero ikusi eta aztertu ahal izateko. Aukera bat: zer eta nola hobetu erabaki (ikasleek beraiek), praktikan jarri eta antzezlana berriro egitea; bigarrena ere grabatu egingo dugu, biak konparatu ahal izateko eta hobekuntzez jabetzeko. Hona hemen egindako lana ebaluatzeko kontuan izan ditzaketen irizpide batzuk:

Beste aukera bat: jada sortuta dauden antzerki-testuak erabiltzea. Hona hemen euskarazko hainbat antzezlan: http://mikelmartinez.eus/teatrotestuak/

• “Bestearen azalean”. Ikasleak antzezle bihurtu, eta besteen azalean ipiniko dira. Horretarako, ipuinak erabiliko ditugu. Bi aukera proposatzen ditugu (lehenengo bat egin daiteke eta gero bestea, bi dramatizazio modu ezagutzeko), 4-5 laguneko taldeetan egiteko:

1.Bideo-ipuina egin. Ahotsean jarriko dugu arreta, ez gorputz adierazpenean. Izan ere, bideo-ipuinak sortuko ditugu, eta audioa izango da oinarria (ikasleen ahotsa, ez irudia). Bideo-ipuin adibideak: Kokoriko txitatxoa, Juan eta otsoa eta Ausarten kluba. Segitu ditzakegun pausoak:

-Gustuko ipuin labur bat aukeratu, elkarrizketa dexente dituena (moldatu ere egin dezakegu).

-Narratzailea eta pertsonaiak banatu.

-Narratzailearen eta pertsonaien hitz egiteko modua zehaztu: erabili beharreko ahotsaren tonua, abiadura eta erritmoa (adibidez, otso gaiztoa: ahots sendoa eta segurtasuna erakusten duena).

-Irakurketa dramatizatua egingo dugu. Behar beste entsegatu ondoren, audioa grabatuko dugu.

-Marrazkiak egingo ditugu, ipuina janzteko, audioa kontuan hartuta.

-Bideoa prestatuko dugu, marrazkiak eta audioa batuta. Posible da musika eta efektuak sartzea ere (bideo ediziorako, oinarrizko programaren bat erabiltzen erakutsi eta ereduak eman).

2.Ipuina antzezlan bihurtu. Ipuin bat aukeratu eta antzezlan bihurtuko dugu, eta ondoren antzeztu. Gorputz adierazpena eta ahotsa, biak izango ditugu kontuan. Segitu ditzakegun pausoak:

-Ipuina antzezlan bihurtu. Narratzailea desagertu egingo da, eta pertsonaien mugimenduak eta elkarrizketak bihurtuko dira istorioaren oinarri. Adibiderako, ikus Getxoko Berritzegunekoek Joseba Sarrionandiaren ipuin batean oinarrituta egindako lanketa hau.

-Pertsonaiak banatu eta karakterizazioa landu (arropa, osagarriak… / keinuak, jarrerak, hitz egiteko modua, nola mugitu…)

-Testua ikasi, eta entsegatu, nor bere pertsonaiaren azalean sartuta.

-Bestelakoak: eszenografia pentsatu (sinplea baina eraginkorra); soinua eta argia ere kontuan izan (beharrezko ikusiz gero, grabazioren bat eraman daiteke; edo ahoz egin: kantatu, soinuak egin…).

-Dena prest dagoenean, gelakideen aurrean antzeztu.

• “Historia egiten”. Bideoan euskarazko antzerkigintzan eragina izan zuten autore mordoa aipatzen dituzte: euskaraz idatzi zuten batzuk eta euskarara itzuli zituzten beste hainbat antzerkigile. Ezagutzen al dituzue? Autore horiek zein ziren ikertuko dugu, binaka/hirunaka jarrita. Bi galdera hauen erantzunak bilatuko ditugu:

-Nor zen? Biografia laburra

-Nolakoak ziren bere antzezlanak? Antzerkigintzari egin zion ekarpena

Ikasgelan ahozko aurkezpen txikiak egingo dituzte ikasleek (Prezi bezalako programak erabil ditzakete, autorearen argazkiarekin eta datu nagusiekin). 

Autore horietako batzuk gaur egun ere modernotzat hartzen ditugu; adibidez, Ionesco eta absurdoaren antzerkia. Abeslari burusoila antzezlaneko zatitxo bat irakur dezakegu, eta ondoren komentatu, ea zer iruditzen zaien.

5- Ekoizpena partekatzea. Azken ekoizpenaren emaitza ahoz ematea lehenetsiko da, emaitza dena delakoa dela ere: aurkezpena, ikus-entzunezkoa, antzezpena… eta, ahal dela, bideokamerarekin grabatzea (ahozko jardunen bilakaera ikusteko). Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea komeni da, eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea (irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak). 

Ebaluazio-irizpideak:

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek beraiek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

-Ea gaiak bere interesa piztu duen.

-Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

-Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.

-Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.

-Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.

-Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

-Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.

-Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.

-Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

-Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.

-Ea ondo baloratzen duen talde dinamika ala arazoren bat izan duen.



Irakasleak aintzat hartu ditzakeen ebaluazio-irizpideak:

-(4.mailan) Ea aktiboki hartzen duen parte dramatizatze-, birsortze-, memorizatze- eta errezitatze-lanetan,

eta, erritmoa, ahoskera, azentua eta intonazioa zaintzeaz gainera, antzezpen-estrategia errazak erabiltzen dituen.

- Ea iteratura-ereduak sormenez erabiltzen dituen.

- Ea estilo propioz adierazten den, eta baliabide estilistikoak malgutasunez eta sormenez erabiltzen dituen.

- Ea ipuinak, pasadizoak... etorri handiz eta bizi narratzen dituen.

- Ea aurreko belaunaldien testigantzen garrantziaz jabetu den eta interesa erakutsi duen.

- Ea lehenaldia eta orainaldia lotzeko eta bere ikuspegia aberasteko gogoa eta gaitasuna izan dituen.

- Ea azaldu, narratu edo deskribatzen dituen euskararen jatorriaren eta bilakaeraren ezaugarri bereziak.

- Ea hizkuntza baten egoera zehazten duten oinarrizko faktoreak deskribatu, eta horien adibideak ematen dituen, bai eta hizkuntzen arteko ukipen-egoeren ondorioz sortutakoak ere.

- Ahozko aurkezpen errazetarako, ea informazio garrantzitsua bilatzen eta hautatzen duen, hainbat iturri erabiliz: analogikoak, ikus-entzunezkoak eta digitalak.

- Ea informazioa forma logikoz antolatzen duen, hartzailearentzat ulergarria izan dadin.

- Ea erabiltzen dituen bere diskurtsoan tonuarekin, keinuekin edota gorputzaren jarrerarekin lotutako alderdiak.

- Ea behar besteko autonomia ageri duen zeregina planifikatzean eta egitean.

- Ea erabiltzen dituen ikus-entzunezko baliabideak eta informazio- eta komunikazio-teknologiak, laguntza moduan, ahozko aurkezpenak egitean.

- Ea modu naturalean esku hartzen duen, eta bere ikuspegia azaltzen duen.

- Ea bere iritzia arrazoituz azaltzen duen.

- Ea bereizten dituen informazioa eta iritzia.

- Ea gezurtatzen dituen besteen argudioak.

- Ea dauden ikuspuntuak alderatzen dituen eta berea berrikusten duen.

- Ea zentzuzko ondorioak ateratzen dituen.

- Ea erantzuten dien norberaren esku-hartzeari buruzko galderei.

- Ea galdera eta azalpen egokiak ematen dituen gainerakoek esku hartzen dutenean.

- Ea errespetatzen dituen gainerakoen esku-hartzeak eta txandak errespetatzen dituen.

- Ea parte hartzen duen taldean egiten diren elkarrizketetan.

- Ea gainerakoekin lankidetzan aritzen den, eta, talde-lanak egitean edo arazoak konpontzean, dagozkion erantzukizunak betetzen dituen.

- Ea edonolako bazterketa adierazten duten estereotipoak ez dituen erabiltzen.

- Ea euskararen erabilerari lehentasuna ematen dion hainbat komunikazio-eremutan.

- Ea erabiltzen duen bere euskalkia, hala eskatzen duten komunikazio-egoeretan.

- Ea landutako hizkuntza-baliabideak behar bezala erabiltzen dituen.

- Ea erabiltzen dituen mezuak ulergarriago egiteko eta hartzaileak inplikatzeko estrategiak (adibideak ematea…).

- Ea formulazio egokia aukeratzen duen erregistro formalean eta lagunarteko erregistroan jarduteko; hau da, egoeraren eta bertan parte hartzen duen pertsonaren edo pertsonen arabera egokia dena.

- Ea identifikatzen eta zuzentzen dituen hizkuntzaren hainbat alorretan egindako oinarrizko akatsak.

- Ea akatsak ikaskuntza-prozesuaren partetzat ulertzen dituen eta horiek gainditzeko jarrera positiboa duen.