Ipuinen transmisioa

Ikasleengan bultzatuko diren jarrerak:

• Garai bateko bizimodua eta kultura ezagutzeko interesa
• Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea
• Ahozko jarduna ezagutu, erabili eta balioesteko gogoa
• Ipuinak eta istorioak entzuteko nahia
• Fikziozko istorioak sortzeko eta kontatzeko irrika

Bideoa ikusi aurretik:

Gaiaren aurkezpena egingo dugu. Aurre-ezagutzak aktibatzeko, gisa honetako galderak egin ditzakegu:

-Gustatzen al zaizue ipuinak, istorioak eta anekdotak entzutea? Eta kontatzea?

-Ipuin asko ezagutzen al dituzue? Aipatu zuen gustuko batzuk.

-Etxean kontatu al dizuete ipuinik/istoriorik? Nork? Nola? Noiz?

-Ipuinak behar bezala kontatzeko, testuingurua inportantea da. Zuen ustez, zer behar da? (Hartzaile aproposak, isiltasuna, arreta: entzuteko gogoa, irrika: kontatzeko gogoa...)

-Zuen ustez, ba al dago ipuinak ondo kontatzeko teknikarik? Zer egin daiteke entzulearen arreta erakartzeko?

-Zer ezaugarri dituzte ipuinek?

Ipuina narrazio mota bat da, fikziozkoa. Ipuina edo istorio laburra: irudimenak sortutako kontakizuna, bereziki alegiazkoa (baina ez beti), denbora tarte batean eta toki batean pertsonaia bati/batzuei gertatutako ekintzak kontatzen dituena.

Bideoa ikusi bitartean:

1. Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak konparatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.
2. Ikasleek euren arreta erakarri duten pasarteak gogoan har ditzatela.
3. Ulertu ez dituzten hitzak, esaerak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez, euskalkietakoak: uskun (zigun), azen (zeuden), auen (zuen), gaz (gaude), dusku (digu), solasten (hitz egiten), afixan (kabian), botaidek (bota iezadazu, toka), utsen (zion/zizkion), dustat (dizut, toka), itzartu (esnatu)...

Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazioari ahalik eta etekin gehien ateratzeko.

Bideoa ikusi ondoren:

1. Ulertu dutela ziurtatu. Zalantzak argitu.
2. Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu:

-Ezagutzen al zenituzten bi ipuin horiek?

-Zer bertsio gustatu zaizue gehien? Zergatik?

-Musikarekin ala gabe nahiago?

-Ipuinen bukaerak borobilak al dira? Inportantea al da bukaera ematea?

-Testuingurua/egoera bera al da adinekoen kasuan eta kontalarien kasuan? (Nori zuzendu, prestaketa...). Adinekoek berdin kontatuko al lukete aurrean, adibidez, bilobak izanez gero?

Ameli eta Karrere ipuin-kontalariei jatorrizko ipuinak eman zizkieten, eta bertsio bana egiteko eskatu. Adinekoei, berriz, beren bizimoduari buruzko beste galdera askoren artean, elkarrizketatzaileak “badakizu ipuinik?” galdetu zien. “Bai? Ba kontatu!”. Baina ez zegoen hartzaile egokirik, ez girorik... ipuinak kontatzeko, eta astirik ere ez zuten izan ipuina gogoratzeko.

-Zer gehiago izan behar da kontuan ipuin/istorio bat kontatzeko orduan? (Ahots-tonua, erritmoa, begirada, gorputz-adierazpena…)

3. Interesgarria da kontalaritza eta antzerkia bereiztea, nahiz eta batzuetan muga lausoa izan (era guztietako antzezlanak daudelako). Kontalaritzan:

• Narratzailea norbera da, ez pertsonaia bat: ez du antzeztu behar
• Kontalariak inprobisaziorako aukera handiagoa du: istorioa publikoaren, lekuaren eta egoeraren arabera alda dezake (ez dauka gidoi finkorik)
• Ez du ezer behar (atrezzorik, mozorrorik… eszenatokirik ere ez)

Nola kontatu ipuin bat? bideoa ikusi, eta komentatu:

-Bideoko kontaketa-estrategietatik zein da gehien gustatu zaizuena? Zergatik?

-Zuen ustez, zer da egiteko zailena?

-Ikasi al daiteke istorioak/ipuinak ondo kontatzen ala kontalariak berezko dohaina izan behar al du?

4. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen gara daitezke. Lau adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo proposamen bat baino gehiago ere egin dezakete.

• “Hitzen arrastoan”. Bideoko bi ipuinen bertsioak aztertuko ditugu, talde txikietan banatuta: eta B. Talde bakoitzak ipuin bat aztertuko du:

1. Hontzarena
2. Axelko eta Otsoko

Bideoa berriz (nahi beste aldiz) ikusiko dute ikasleek, oraingoan kontalariek darabiltzaten kontaketa-estrategiei erreparatuz. Kontalari bakoitzarekin taula bat bete dezakete, eta, hala, hirurak konparatzeko aukera izango dute:

Nahi izanez gero, ipuinaren egitura eta edukia ere landu ditzakegu (ipuinak sortzeko baliagarria gerta dakieke):

Taldetxo bakoitzak ikaskideekin partekatuko du egindako lana, eta ateratako ondorioak azalduko dituzte, ahozko azalpenak emanez.

• “Jolasten”. Kontaketa-laborategia jarriko dugu martxan. Kontalaritza-estrategiak lantzeko, esperimentu batzuk egingo ditugu: esaldi eta testu laburrekin jolastuko dugu, talde txikietan jarrita (2-3 lagun). Hona hemen jolas batzuk, aukeran:
  • Asmatutako hizkuntza: Momentuan asmatutako hizkuntza batean hitz egin, aurrez zer sentimendu transmititu nahi diren pentsatuta (haserrea, poza, lotsa, beldurra... bi aukeratu).
  • Tonua: “Goseak amorratzen nago” esaldia esan, ahotsa aldatuz: otsoa izanda, umea izanda, triste, pozik, gogaituta, haserre, misteriotsu… bururatzen zaizkien aukera guztiak erabilita, txandaka.
  • Pertsonaien izaera: Ahotsa eta keinuak. Aurkezpen txiki bat egin. Adib.: “Txanogorritxo naiz eta amonaren etxera noa”. Pertsonaiak aldatzen joan: gaiztoa, eroa, inuxentea, lotsatia, bihurria, lotia, erretxiña, alaia, tristea, kexatia…
  • Espazioa: “Ikusi, hor/han dago!” eta “Badator, badator…” esaldiak erabili. Egoera: iratxo bat, erraldoi bat, txori bat, mamu bat, erle bat… guregana gerturatzen ari da.
  • Inprobisazioa: Taldeko pertsona bakoitzak hitz bat (edo bi) esango du, eta hitzak paper batean idatziko dituzte. Guztien artean istorio txiki bat asmatuko dute, hitz horiek erabilita. Bat-batean egitekoa, istorioa idatzi gabe. Gero kideei kontatu.

Kontaketa-laborategiko jolasak grabatu egingo dituzte, gero bakoitzak bere burua ikusi eta baloratu ahal izateko.

• “Bestearen azalean”. Ipuin-kontalari izateko unea iritsi da. Ikasle bakoitzak ipuin bat aukeratu eta kontatu egingo du. Horretarako, prestaketa-lanak binaka egingo dituzte: lehenengo ikaskide baten aurrean kontatuko dute ipuina, eta haren aholkuak eta laguntza jasota, gero ikaskide guztien aurrean.

Publikoaren aurrean zaude: zein da hartzailea? Ez da gauza bera 3 urteko umeei edo helduei kontatzea. Ikusi Doña Karmenen ipuina eta Yolanda Arrietaren Oinutsik jauregian.

Kontuan izan orain arte ikusitakoa (Nola kontatu ipuin bat? bideoa berriro ikus daiteke):

• Gorputz-adierazpena: ahotsa bezain inportantea da, edo gehiago! Begiradak, keinuak, espazioaren erabilera, arnasa…
• Tonua eta erritmoa: umorezkoa, tristea, misteriozkoa…
• Erritmoa: bizia, motela, aldakorra, isiluneak…
• Pertsonaien izaera: ahotsak, keinuak...
• Hizkuntza-baliabideak: onomatopeiak, esamoldeak, erregistroak…

Ez duzu paperik behar: ez zara testuan oinarrituko. Istorioaren eskema ezagutzea da garrantzitsuena.

Zer ipuin aukeratu? Aukera bat Amelik eta Joxe Mari Karrerek kontatutako ipuinak berriz kontatzea da, baina nork bere erara eta nahi beste gauza aldatuta (egitura nagusia soilik mantenduta). Hau da, beste bertsio bat egitea.

Hona hemen ipuin gehiago, aukeran:

Beste aukera bat: gustuko ipuin bat aukeratzea eta horixe kontatzea. Ez dauka ipuin tradizional bat izan beharrik ere. Oraingo istorio bat edo norberari gertatutako anekdota bat ere izan daiteke.

Ondo legoke kontaketak bideoz grabatzea, gero ikusi eta aztertu ahal izateko. Kontaketa egitean nola sentitu diren ere komentatu dezakete (zer zailtasun izan dituzten, disfrutatu duten ala ez...).

• "Bestearen azalean”. Irakurketa ozena egingo dugu, bakarka. Ikasle bakoitzak ipuin bat aukeratuko du, eta ozenki irakurri.

Kasu honetan, ikasleak testua izango du aurrean, eta gorputz-adierazpenak ez du kontalaritzan bezainbesteko garrantzia izango. Erritmoa, tonua, isiluneak… horiek bai, kontuan izan beharko ditugu. Testuan bertan markatu daitezke isiluneak eta tonu-aldaketak. Testuari erreparatuko diogu.

Pako Eizagirreren azalpenak kontuan izan ditzakegu, aditua baita lan horretan (Aittu.eus webgunearen sortzailea da): Testua ezagutu eta barneratu (00:30-01:40). Eta baita Yolanda Arrietarenak ere: Irakurketa ozenerako jarraibideak (01:55-04:25).

Irakurgai guztiak ez dira egokiak ahoz kontatzeko. Testu batzuek askoz hobeto funtzionatzen dute paperean. Hona hemen irakurketa ozenerako aproposak izan daitezkeen liburu batzuk:

Kontu zaharrak, Joxe Arratibel (1995)

Begi-niniaren poemak, Juan Kruz Igerabide (1999)

Bidea, Pello Añorga (2015)

Krokodiloa ohe azpian, Mariasun Landa (2015)

Amona basoan galdu zenekoa, Arantxa Iturbe (2015)

Mr. Señora, Oier Guillan (2016)

Poza, Uxue Alberdi (2019)

Lo Potolo, Uxue Alberdi eta beste (2019)

Aukeratutako testua aztertu eta ikasle bakoitzak zer zati irakurriko duen erabakitakoan, tonoa eta erritmoa erabakiko dute, probak eginez: zer tonotan irakurri (umorezkoa, serioa, lasaia…), pertsonaien ahotsak nolakoak izango diren, non egin geldialdiak, zer hitz nabarmendu…

Testua barneratuta dutenean (markatu egin dezakete, nahi badute):

• Ozenki irakurriko dute ikaskideen aurrean. Grabatu (audioa edo bideoa graba daiteke. Adibiderako, ikus: Txirri, Mirri eta Txiribiton oporretan).
• Izan dituzten sentsazioen berri emango dute:

-Gustura sentitu zara? Eroso, deseroso? Urduri, lasai? Disfrutatzen, bukatzeko irrikitan? Beldurrik piztu al zaizu? (Gaizki egiteko beldurra, erridukulua egitekoa…)

• Gustura geratu ez badira, hobeto prestatu, eta berriz irakurri eta graba dezakete (adibidez, bakarrik egonda).

Ondoren, hainbat lanketa egin daitezke. Bi aukera:

1. Audio-ipuina egitea: edizio-programaren bat erabiliz ahotsari musika eta soinuak gehitzea.
2. Bideo-ipuina egitea: edizio-programaren bat erabiliz ipuina bideo bihurtzea, marrazkiak/irudiak, soinuak eta musika ipinita. Adibiderako, ikus Aittu.eus webguneko ipuinak.

Emaitza ikaskideekin partekatu eta, nahi izanez gero, sare sozialen bidez ere bai.

 5. Ekoizpena partekatzea. Azken ekoizpenaren emaitza ahoz ematea lehenetsiko da, emaitza dena delakoa dela ere: ikus-entzunezkoa, ipuin-kontaketa, audio-ipuina… eta, ahal dela, bideokamerarekin grabatzea, ahozko jardunen bilakaera ikusteko. Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea komeni da. Irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak).

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

-Ea gaiak bere interesa piztu duen.

-Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

-Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.

-Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.

-Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.

-Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

-Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.

-Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.

-Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

-Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.

-Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.


Irakasleak aintzat hartu ditzakeen ebaluazio-irizpideak:

– Ea gai den zenbait erabilera-eremutako ahozko eta ikus-entzunezko testuak interpretatzeko eta balioesteko, eta ea landutako testuen funtzio soziala kontuan hartzen duen.

– Ea badakien ahozko aurkezpenak egiten eta ea gai den, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz, aldez aurretik prestatutako eskema bati jarraitzeko.

– Ea modu aktibo, erreflexibo eta pertinentean parte hartzen duen ikaskuntza helburu duten ahozko interakzioetan, eta horretan, ea gai den azalpenak eta argudioak modu pertinente eta egokian emateko.

– Ea gai den, aldez aurretik egindako plangintza bati jarraituz, hizkuntzarekin nahiz literaturarekin lotutako gaiei buruzko idatzizko testuak zorrotz, argi eta akatsik gabe ekoizteko (azalpenezko eta argudiozko testuak, batik bat).

– Ea, testuak interpretatzean eta sortzean (azalpenezko eta argudiozko testuak batik bat), gai den hizkuntzaren planoei buruzko ezaguerak modu erreflexiboan identifikatzeko eta erabiltzeko.

– Ea gai den landutako literatura-lan eta -pasarteetako edukiak interpretatzeko, eta horretan, ea erabiltzen dituen literatura-formei, -garaiei eta -egileei buruzko ezaguerak.

– Ea badakien hizkuntza-aniztasunaren berri, eta ea gai den errealitate hori kontzeptu sozio-linguistikoak erabiliz kritikoki interpretatzeko.

– Ea gai den, informazioa bilatzean, aukeratzean, komunikatzean eta zabaltzean, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu autonomo, eraginkor eta kritikoan erabiltzeko.

– Ea gai den hizkuntzak ikastean tartean diren ikaskuntza-prozesuez gogoeta egiteko, eta horretan, ea baduen konfiantzarik bere gaitasunetan.