Euskararen transmisioaren etena

Proposamen honek ikasleengan jarrera hauek bultzatzea du helburu:

- Garai bateko bizimodua eta kultura ezagutzeko interesa

- Gizabanako oro errespetuz tratatzeko asmoa. Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea

- Ahozko ondarea ezagutu eta balioesteko gogoa

- Bizikidetzarako eta elkarlanerako asmoa

- Euskara zaindu eta sustatzeko griña

Bideoa ikusi aurretik:

1. Gaiaren aurkezpena egingo dugu. Aurre-ezagutzak aktibatuko ditugu.
2. Euskararen transmisioaren etena izango dugu hizpide, gisa honetako galderen bitartez:

-Ondorengoei euren hizkuntza ez irakastea erabakitzen dute batzuek. Zer arrazoi egon daitezke erabaki horren atzean? Noiz gertatu ohi da?

-Ezagutzen al duzue euskara galdu duen familiaren bat? Gurasoek jakin eta seme-alabei irakatsi ez zietenak? Hala bada, zergatik izan zitekeen (aurreiritziak, konplexuak…)?

-Sasoi batean, 1936ko gerraostean, zein zen euskararen egoera? Entzun al duzue inoiz debekatua egon zela? Ezagutzen duzue euskaraz hitz egiteagatik zigorrik jaso duen inor?

Bideoa ikusi bitartean

1.Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.

2.Euren arreta erakarri duten pasarteak gogoan hartu.

3.Ulertu ez dituzten hitzak, esaerak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez: Handikixa (handi-nahia edo handi-ustea duena), langoa (bezalakoa), pekotza (behi-gorotza, behi-kaka), biñon (baina), ainitz (asko), ukan (izan), amatxi (amona), punitu (zigortu), mort pour la patrie (aberriaren alde hilak)…

4.Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazio guztia barneratzeko.

Bideoa ikusi ondoren

1. Ulermena ziurtatu. Zalantzak argitu.
2. Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu, talde(t)an edo denok elkarrekin:

-Zer sentitu duzue bideoa ikustean? Ezerk harritu al zaituzte? Eman iritzia.

-Hego Euskal Herrian 1936ko gerrari -eta gerraosteko diktadurari- egozten zaio askotan euskararen transmisioaren galera. Alabaina, Iparraldean ere gertatu da galera, eta oraindik orain egoera horri buelta eman ezinik dabiltza. Izan ere, han frantsesa da hizkuntza ofizial bakarra.

-Euskara “prestigiatzeko” lan handia egin da azken hamarkadetan. Euskara noranahikoa dela erakusteko, eta ez baserri girokoa soilik. Noiz eta nola hasi zen prestigiatzen euskara (batuaren sorrera, euskarazko hezkuntza eta alfabetatzea, euskarazko komunikabideak, euskal literatura…), zuen ustez?

-Gaur egun euskara prestigiodun hizkuntza iruditzen zaizue ala prestigiorik gabea? Zergatik? Zerk ematen dio prestigioa eta dotoretasuna hizkuntza bati? Non eta zertarako erabil daiteke euskara gaur egun? Ba al dago euskaraz egin ezin den zerbait?

-Gazteen erabilera datuak ez dira beti oso onak. Euskararen jakintza eta erabilera ez datoz bat. Ba al du zer ikusirik euskararen prestigioarekin? Zein dira euskarazko eta gaztelaniazko erreferentzia eredugarriak gazteentzat (musika munduan, telebistan, sare sozialetan…)?

-Egunen batean seme-alabarik izanez gero, zer hizkuntza erakutsiko zeniekete?

Diktadura garaiko giroa zein zen hobeto ezagutzeko, Euskararen kontrako neurriak bideoa ere ikus dezakegu; hala, orduko giroaz hobeto jabetuko dira ikasleak.

3. Garai batean baserritarra izatea ezjakina izatearekin lotzen zen, eta kaletar batzuek iseka egiten zieten baserritarrei. Azken hamarkadetan, ordea, badago baserritarren jakintza balioesteko joera bat; kaletar asko baserrira joan dira bizitzera, naturarekin harremana berreskuratu nahian…

-Nola dago ikusita gaur egun baserrikoa izatea? Garai bateko aurreiritziak gaindituta al daude?

Gai honetan sakontzeko bideo-fitxa hau ere erabil daiteke: Baserritarrak gutxietsita.

 4. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen gara daitezke. Lau adibide (ikasleek aukera dezakete, eta baita ordezko beste ekoizpenen bat proposatu ere edo proposamen bat baino gehiago egin):

• “Zu zeu elkarrizketatzaile”. Ikasleak kazetari bihurtuko dira, ahozko ondasunaren biltzaile. Talde txikietan banatu (2-3 kide), eta talde bakoitzak euskara berreskuratu duen pertsona bati egingo dio elkarrizketa, eta bere esperientzia kontatzeko eskatu: berak (edo bere guraso edo aitona-amonek) euskara nolatan galdu zu(t)en, zergatik erabaki zuen euskara berreskuratzea/ikastea, euskara ikasteko prozesua, euskara zer den berarentzat... Galderak guztien artean prestatuko dituzte, guztiek antzekoa galdetzeko.

Elkarrizketa bideoan grabatzea gomendatzen dugu (ikus jarraibide orokorrak), gero ikasgelan ikusi ahal izateko, eta komenigarria litzateke elkarrizketatuari argazkia ateratzea ere. Ikasleek aurkezpen txiki bat prestatuko dute (elkarrizketatuaren biografia laburra, adibidez; nondik ezagutzen duten, etab.), bideoa erakustearekin batera ikaskideei azalpenak emateko.

Jasotakoarekin, hainbat lanketa egin daitezke ondoren ere. Bi aukera:

1. Grabazio guztietako pasarte onenekin ikus-entzunezkoa(k) prestatzea, sare sozialen bidez ikastetxean zein herrian zabaltzeko (lan hau egiteko bideoak editatzeko programaren bat ezagutu behar dute eta ereduak emango zaizkie).
2. Bildutako testigantzak idatziz jarri, eta ondoren ikasleak narratzaile gisa jardutea, irratsaio bat sortuz. Sustatuko duguna: herriko hizkera erabiltzea, naturaltasunez jardutea eta adierazkortasuna lortzea. Adibide gisa, ikus Leitzako irratsaio hau.

Ederra litzateke gero grabazioak ahotsak.eus  artxibora bideratzea (adibiderako, ikus Donostiako San Ignazio ikastetxeko ikasleen proiektua).

• “Historia egiten”. 60ko hamarkadatik hona euskara prestigiatzen lagundu duten ekimenak aztertuko ditugu. Lau-bost ikasleko taldeetan banatu, eta ikerketa txikiak egingo dituzte. Talde bakoitza gai edo arlo baten inguruan arituko da lanean, informazioa bilatzen (artikuluak, dokumentuak, elkarrizketak, albisteak, bideoak…). Aztertutako alorraren mugarriak identifikatu eta laburpena egingo dute, ikaskideei azaltzeko. Horretarako, aurkezpen txiki bat prestatuko dute. Talde bakoitzak bere erara egingo du, eredu jakin bat jarraitu gabe (teknologia berriak erabil ditzakete, aurkezpenak egiteko programaren bat, horma-irudiak, argazkiak…). Hauek izan daitezke aztertzeko moduko gai batzuk, guztion artean euskararen historia hobeto ezagutzeko:

Garabidek egindako Euskararen berreskurapena: hizkuntzak berreskuratzeko gako batzuk bideoa ikus dezakegu. Eta baita Gerraosteko ikastola klandestinoak bideoa ere.

• “Mundu zabalean”. Munduko hizkuntza gutxituei erreparatuko diegu, galbidean daudenei eta jada galdu direnei, hain zuzen ere. Ikasleak ikertzaile bihurtuko dira. Taldeka jarri, eta informazioa bilduko dute. Taldeetako batek informazio orokorra bilduko du (zenbat hizkuntza gutxitu egon daitekeen galtzeko arriskuan, zenbat hizkuntza galdu diren azken urteetan…). Gainerako taldeek, berriz, hiztun gutxi dituen hizkuntza bana edo jada galdutako hizkuntza bana hautatuko dute, eta horri buruzkoak topatu (non hitz egiten den/zen, zein den/zen egoera, zenbat hiztun dituen/zituen, galzorian egoteko arrazoiak…).

Bildutako informazioa ikaskideen aurrean azalduko dute, eta aurkezpen txiki bat prestatuko dute horretarako (mapak, argazkiak… adibidez Prezi programarekin; erabiltzen ez badakite, ereduak erakutsiko zaizkie).

• “Ika-mika”. Eztabaida egingo da gelan, ikasleak taldeetan banatuta. Hauxe izan daiteke eztabaidagaia: Euskara “guay”-a da? Seiko taldeak baldin badira, hiru iritzi batekoak izango dira, baiezkoaren aldekoak, eta beste hirurak bestekoak: ezezkoaren aldekoak (zotz eginda erabaki daiteke bakoitzaren rola zein izango den). Hirukote bakoitzak arrazoiak eta argudioak prestatuko ditu, eztabaida hasi aurretik bilduta. Besteak beste, euskarazko eta beste hizkuntza batzuetako erreferentziak erabil ditzakete (bertsolariak, musikariak, telebista saioak, kirolariak…).

Hasi aurretik, ikasleei eztabaiden ezaugarriak eta erabiltzen diren formulak edo testu-antolatzaileak zein diren azaltzea komeni da (ikus sekuentzia didaktiko hau, bereziki 84-85 orrialdeak), esateko modua esaten dutena bezain inportantea baita.

4- Ekoizpena partekatzea. Azken ekoizpenaren emaitza ahoz ematea lehenetsiko da, emaitza dena delakoa dela ere: azalpena, aurkezpena, bideoz jasotako adierazpena… eta, ahal dela, bideokamerarekin grabatzea (ahozko jardunen bilakaera ikusteko). Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea komeni da, eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea (irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak). 

Ebaluazio-irizpideak:

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek beraiek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

-Ea gaiak bere interesa piztu duen.

-Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

-Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.

-Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.

-Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.

-Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

-Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.

-Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.

-Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

-Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.

-Ea ondo baloratzen duen talde dinamika ala arazoren bat izan duen.



Irakasleak aintzat hartu ditzakeen ebaluazio-irizpideak:

- Ea euskararen erabilerari lehentasuna ematen dion hainbat komunikazio-eremutan.

- Ea erabiltzen duen bere euskalkia, hala eskatzen duten komunikazio-egoeretan.

- Ea azaldu, narratu edo deskribatzen dituen euskararen jatorriaren eta bilakaeraren ezaugarri bereziak.

- Ea hizkuntza baten egoera zehazten duten oinarrizko faktoreak deskribatu, eta horien adibideak ematen dituen, bai eta hizkuntzen arteko ukipen-egoeren ondorioz sortutakoak ere.

- Ea ezagutzen dituen ikasgelan, ikastetxean eta inguruan hitz egiten diren hizkuntzak.

- Ea jarrera positiboa eta errespetuzkoa ageri duen inguruan dagoen eleaniztasunarekiko eta kultura-aniztasunarekiko.

- Ahozko aurkezpen errazetarako, ea informazio garrantzitsua bilatzen eta hautatzen duen, hainbat iturri erabiliz: analogikoak, ikus-entzunezkoak eta digitalak.

- Ea informazioa forma logikoz antolatzen duen, hartzailearentzat ulergarria izan dadin.

- Ea erabiltzen dituen bere diskurtsoan tonuarekin, keinuekin edota gorputzaren jarrerarekin lotutako alderdiak.

- Ea behar besteko autonomia ageri duen zeregina planifikatzean eta egitean.

- Ea erabiltzen dituen ikus-entzunezko baliabideak eta informazio- eta komunikazio-teknologiak, laguntza moduan, ahozko aurkezpenak egitean.

- Ea modu naturalean esku hartzen duen, eta bere ikuspegia azaltzen duen.

- Ea bere iritzia arrazoituz azaltzen duen.

- Ea bereizten dituen informazioa eta iritzia.

- Ea gezurtatzen dituen besteen argudioak.

- Ea dauden ikuspuntuak alderatzen dituen eta berea berrikusten duen.

- Ea zentzuzko ondorioak ateratzen dituen.

- Ea erantzuten dien norberaren esku-hartzeari buruzko galderei.

- Ea galdera eta azalpen egokiak ematen dituen gainerakoek esku hartzen dutenean.

- Ea errespetatzen dituen gainerakoen esku-hartzeak eta txandak errespetatzen dituen.

- Ea parte hartzen duen taldean egiten diren elkarrizketetan.

- Ea gainerakoekin lankidetzan aritzen den, eta, talde-lanak egitean edo arazoak konpontzean, dagozkion erantzukizunak betetzen dituen.

- Ea edonolako bazterketa adierazten duten estereotipoak ez dituen erabiltzen.

- Ea landutako hizkuntza-baliabideak behar bezala erabiltzen dituen.

- Ea erabiltzen dituen mezuak ulergarriago egiteko eta hartzaileak inplikatzeko estrategiak (adibideak ematea…).

- Ea formulazio egokia aukeratzen duen erregistro formalean eta lagunarteko erregistroan jarduteko; hau da, egoeraren eta bertan parte hartzen duen pertsonaren edo pertsonen arabera egokia dena.

- Ea identifikatzen eta zuzentzen dituen hizkuntzaren hainbat alorretan egindako oinarrizko akatsak.

- Ea akatsak ikaskuntza-prozesuaren partetzat ulertzen dituen eta horiek gainditzeko jarrera positiboa duen.