Gazteak euskalkian

Ikasleengan bultzatuko diren jarrerak:

• Euskarari buruz hausnartzeko interesa
• Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea
• Herri-hizkerak ezagutu, erabili eta balioesteko gogoa
• Euskalkien aberastasunaz jabetu eta haien erabilera sustatzeko nahia

Bideoa ikusi aurretik

1-Gaiaren aurkezpena egingo dugu. Gazteak eta euskalkiak izango da hizpidea, aurre-ezagutzak aktibatzeko. 

-Zer euskalki ezagutzen dituzue? Zer iritzi duzue euskalkiei buruz? Zuentzat, zein da zailena ulertzeko?

-Euskalkirik baduzue, nolakoa iruditzen zaizue (zaila/erraza, polita/itsusia…)?

-Zer harreman duzue beste euskalki batzuetako jendearekin? Elkar ulertzeko arazorik bai?

-Gazteek eta adinekoek berdin hitz egiten al dute? Zuen ustez, zer alde daude?

2-Euskalkien gaineko aurreiritzi eta usteei buruz hausnartzeko, bideo labur hau ikus dezakegu: Euskalkiei buruzko iritziak.

-Nongoa da euskararik onena bideoan agertzen direnentzat? Beraiek nongoak dira? Zuen ustez, garbi hitz egiten al dute?

3-Euskalkitegia jokoan arituz, ikasleak euskalkiekin zer moduz moldatzen diren ikus dezakegu. Ea zenbat asmatzen dituzten!

Bideoa ikusi bitartean

1-Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.

2-Ikasleek euren arreta erakarri duten pasarteak gogoan har ditzatela.

3-Ulertu ez dituzten hitzak, esaerak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez, ulertzeko zailak diren euskalkietako hitzak: trufatu (zub. iseka egin, burla egin), biherra (bizk. lana), aitzineko (naf. aurreko), arrunt (naf. oso), gasna (zub. gazta), atxemaiten (naf-lap. igartzen, nabaritzen)…

4-Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazio guztiaz jabetzeko.

Bideoa ikusi ondoren

1-Ulertu dutela ziurtatu. Zalantzak argitu.

2-Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu, denok elkarrekin. Hona hemen horretarako balio dezaketen galdera batzuk:

-Testigantza guztiak ondo ulertu dituzue? Gustatu zaizue nola hitz egiten duten?

-Zer euskalki dira euskara batutik gehien aldentzen direnak? Zertan igartzen da?

-Zer testigantza izan dira ulertzeko zailenak? Zergatik? Aipatu ezaugarri batzuk.

-Euskalkirik baldin baduzue, zer euskalki edo azpieuskalkitan kokatuko zenukete? Aipatu ezaugarri batzuk.

-Gai aldetik, ba al dago bereziki interesgarria iruditu zaizuen testigantzarik? (Adibidez, Iparralde-Hegoalde harremana). Gai horri buruzko iritziak partekatu.

Euskalkiari eutsi ala moldatu bideo-pasartean, norberaren euskara moldatzeaz dihardute. Beste honetan, berriz, Iparraldeko gazteen hizkera: Etxepare Lizeoko ikasleen euskara.

 -Aldatzen al duzue zuen hizkera beste euskalki batzuetakoek errazago ulertzeko?

-Gazteek ba al dute euskalkiak erabiltzeko joerarik?

3-Jolas bat egingo dugu, euskalkien arteko diferentziez ohartzeko eta euskalkien aberastasunaz jabetzeko. Euskalkietako hitzak izango dira lehengaia, tokian tokiko aldaerak, sinonimoak. Hona hemen adibiderako hitz batzuk:

Taldetxoka banatu, eta lehiaketa bat egin daiteke, ea zer taldek topatzen dituen kontzeptu bera adierazteko hitz desberdin gehien. Hori bai, denbora mugatua izango da eta ezingo dute Internet erabili!

Bideo hau ere ikus daiteke, girotzeko (jatorria: Eitb): Nola esaten da 'ligatu' Maulen, Bilbon eta Azpeitian?

4-Azken ekoizpena. Hainbat ekoizpen gara daitezke. Lau adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo proposamen bat baino gehiago ere egin dezakete.

• “Hitzen arrastoan”. Bideoan agertzen diren euskalkietako ezaugarriei sakonago erreparatuko diegu orain. Testua banatuko diegu ikasleei (ikus “Testua” atalean), eta euskalkien ezaugarriak zein diren aztertuko dute. Talde txikietan egingo dute lan, eta ondoren partekatu, ahoz; talde bakoitzak idazkaria eta bozeramailea izendatuko ditu.

Euskalki bakoitzaren oinarrizko bereizgarrietako batzuk ikus ditzakegu lehenengo (inprimatuta ematea da aukera bat), lana errazteko: Euskalkien ezaugarriak. Euskalkien mapan euskalkien mugak begiratu, eta bideoan agertzen diren herriak Euskal Herriko mapan kokatzea ere ondo legoke, non dauden eta zer eragin izan ditzaketen ikusteko.

Ondoren, taula hau baliagarria gerta dakieke. Bideoa behin baino gehiagotan ikustea komeni da, hitzei ez ezik fonetikari ere erreparatzeko:

Erdaren (gaztelania, frantsesa) eragina ez ezik (adib makulu-hitzak: bueno, bon, mais, pues…), euskara batuaren eragina ere azter daiteke (adibidez, Elgoibarko euskaran ez da geneukan aditza erabiltzen).

Beste aukera bat, euskalkien ezaugarriez jabetzeko: euskalkietako testuak euskara batuan jartzea.

Euskalki berezienetan gehiago sakondu nahi izanez gero, ikus Zuberera eta Mendebaldeko euskara: bizkaiera bideoak ere.

• “Testigantza bila”. Ahotsak.eus webgunean euskalki guztietako testigantzak dauzkagu jasota, Euskal Herriko makina bat txokotakoak. Ikasleek testigantza bana bilatuko dute webgunean, banaka edo 2-3 laguneko taldeetan. Minutu bat aztertu, eta euskalkiaren ezaugarriak identifikatuko dituzte aurreko taulaz baliatuz. Aukera bat: posible denean, bideoan agertu diren gazteen herriak aukeratzea eta bertako adinekoen testigantzak, gero gazteenekin alderatu ahal izateko (aurreko taula baliatuz). Izan ere, adinekoek euskalkia hobeto gorde ohi dute (sarri gazteek hizkeran euskara batuaren eragin handiagoa izaten dute).

Bukatutakoan, ikaskideei egindako lanaren berri emango diete, ahoz. Lehenengo, bideo-pasarte hori zergatik aukeratu duten azaldu dezakete; gero, bideoa ipini, ikasgelan entzun, eta identifikatu dituzten ezaugarriak zerrendatu ditzakete. Edukiari buruz ere iritzi-trukea egin daiteke gelan, interesgarria baldin bada.

• “Zu zeu elkarrizketatzaile”. Kazetari-lanetan jardungo dute ikasleek. Elkarrizketa bat egitea izango da helburua. 2-3 laguneko taldetxoetan egin dezakete. Euskalkiak jasotzea izango da helburua. Herriko euskalkia izan daiteke ala ikasleei ondo datorkien beste tokiren batekoa.

-Nor elkarrizketatu? Euskalkian ondo moldatu behar du (adinekoen artean, aukera gehiago euskara aberatsa izateko).

-Zer jaso? Hizkera jasotzea da helburua, baina edukia ere pentsatu behar da. Seguruenez, garai bateko kontuei buruz hizketan hitz eta esamolde jatorragoak esango ditu (aukera bat: gelan gai bat/batzuk erabaki eta denei horri buruz galdetzea. Adibidez, lehengo eta oraingo euskara, umetako jolasak, antzinako ogibideak, herria nolakoa zen…). Galdetegia prestatu: galderen zerrenda. Inprobizazioari tarte bat uztea ere garrantzitsua da: elkarrizketan bertan galdera berriak sor daitezke, elkarrizketatuak kontatzen duenaren araberakoak.

Elkarrizketa bideoan grabatzea proposatzen dugu (ikus jarraibide orokorrak). Ondoren, hainbat lanketa egin daitezke grabazio horrekin:

1-Jasotakoa aztertu. Grabazioaren zatitxo bat aukeratu, eta jasotako euskalkiaren ezaugarriak aztertu. Ondoren, gelakideekin partekatu.

2-Bideo-erreportaje labur bat prestatu , grabatutako irudiekin (horretarako, editatzeko programaren bat erabiltzen erakutsiko diegu, adibideak emanez). Bideo-erreportajea sarean zintzilikatu.

3-Elkarrizketa idatziz jarri, egunkari digital edo blog baterako (titulua, azpititulua, sarrera, galde-erantzunak, argazkia, azgazki-oina…).

Ondo legoke grabazioak Ahotsak.eus-era bideratzea, ahozko ondarearen artxibora (adibiderako, ikus Donostiako San Ignazio ikastetxeko ikasleen proiektua).

Egindako lana gelakideei aurkeztea eta azalpenak ematea izango da betiere azken pausua.

• “Bestearen azalean”. Besteren larruan sartzeko ariketa izango da honakoa: norberarena ez den euskalki bat aukeratu (herri bat ere aukeratu daiteke), eta euskalki horretako hitzak erabiliz testu ala esketx labur bat sortzea izango da erronka. Euskalkien “imitazioak” egitea, alegia.

Binaka presta ditzakete testuak/esketxak. Ikaskideen aurrean ahoz esan edo antzeztu. Ikaskideek zer euskalki den asmatu beharko dute.

Girotzeko, ikus Euskalkiak eta umorea bideoa.

5- Ekoizpena partekatzea. Azken ekoizpenaren emaitza ahoz ematea lehenetsiko da, emaitza dena delakoa dela ere: azalpena, aurkezpena, antzezlana, bideoz jasotako adierazpena… eta, ahal dela, bideokamerarekin grabatzea, ahozko jardunen bilakaera ikusteko. Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea komeni da, eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea. Irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak.

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

-Ea gaiak bere interesa piztu duen.

-Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

-Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.

-Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.

-Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.

-Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

-Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.

-Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.

-Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

-Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.

-Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.


Irakasleak aintzat hartu ditzakeen ebaluazio-irizpideak:

– Ea gai den zenbait erabilera-eremutako ahozko eta ikus-entzunezko testuak interpretatzeko eta balioesteko, eta horretan, ea bereziki kontuan hartzen dituen hezkuntzan -(2.mailan) eta hedabideetan- sarri-sarri erabili ohi diren (1. mailan) azalpenezko / (2. mailan) zientzia-dibulgazioko- testuen funtzio soziala.

– Ea badakien ahozko aurkezpenak egiten -(1.mailan) curriculumeko edukiekin lotutakoak / (2) gaurkotasun handiko gaiekin lotutakoak-, eta horretan, ea gai den, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz, aldez aurretik prestatutako eskema bati jarraitzeko.

– Ea modu aktibo, erreflexibo eta pertinentean parte hartzen duen ikaskuntza helburu duten ahozko interakzioetan, eta horretan, ea gai den azalpenak -(2.mailan) eta argudioak- modu pertinente eta egokian emateko.

– Ea gai den zenbait erabilera-eremutan erabili ohi diren euskarri digital eta analogikoko idatzizko testuak interpretatzeko eta balioesteko, eta horretan, ea bereziki kontuan hartzen duen (1. mailan) hezkuntzan / (2. mailan) hedabideetan sarri-sarri erabili ohi diren testu horiek –(1. mailan) azalpenezko testuak / (2. mailan) pertsuasiozko testuak, iritzi-artikuluak eta zientzia-dibulgazioko testuak, batik bat- zer funtzio sozial duten eta zer balio transmititzen dituzten.

– Ea gai den, aldez aurretik egindako plangintza bati jarraituz, gaurkotasun handiko gaiei eta curriculumarekin, hizkuntzarekin nahiz literaturarekin lotutako gaiei buruzko idatzizko testuak zorrotz, argi eta akatsik gabe ekoizteko (1.mailan) hezkuntzan sarri-sarri sortu ohi diren azalpenezko testuak, batik bat / (2. mailan) argudiozko testuak, batik bat.

– Ea, testuak interpretatzean eta sortzean (1. mailan) hezkuntzan sarri-sarri sortu ohi diren azalpenezko testuak batik bat / (2. mailan) argudiozko testuak batik bat, gai den hizkuntzaren planoei buruzko ezaguerak modu erreflexiboan –(2. mailan) eta autonomoan- identifikatzeko eta erabiltzeko.

– Ea gai den ikasturtean zehar landutako literatura-lan eta -pasarteetako edukiak interpretatzeko, eta horretan, ea erabiltzen dituen literatura-formei, -garaiei eta -egileei buruzko ezaguerak.

– Ea gai den, ikasturtean landutako garai eta mugimenduetako lanik adierazgarrienak irakurri ondoren, testu-iruzkin kritikoak egiteko.

– Ea badakien hizkuntza-aniztasunaren berri, eta ea gai den errealitate hori kontzeptu sozio-linguistikoak erabiliz kritikoki interpretatzeko.

– Ea gai den, informazioa bilatzean, aukeratzean, komunikatzean eta zabaltzean, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu autonomo, eraginkor eta kritikoan erabiltzeko.

– Ea gai den hizkuntzak ikastean tartean diren ikaskuntza-prozesuez gogoeta egiteko, eta horretan, ea baduen konfiantzarik bere gaitasunetan.