Iritziak eta argudioak

Ikasleengan bultzatuko diren jarrerak:

• Denen iritziak arretaz entzun eta errespetatzeko borondatea
• Elkarrizketarako eta bizikidetzarako jarrera
• Ahozko eta idatzizko testu-generoak ezagutu eta lantzeko gogoa
• Nobere iritzia defendatzeko argudioak garatzeko irrika

Bideoa ikusi aurretik:

Gaiaren aurkezpena egingo dugu: argudio-testuak izango ditugu hizpide. Aurre-ezagutzak aktibatuko ditugu.

-Eguneroko bizitzan etengabe darabiltzagu argudioak: familian, lagunekin, auzokoekin... Oso umetatik gara argudiatzeko gai. Bururatzen al zaizue adibideren bat? (Gurasoei zerbait eskatzeko...)

-Zer da argudiatzea? Bota definizioak!

-Gauza bera al dira iritzia ematea eta argudiatzea (nork bere iritzia defendatzeko arrazoiak ematea)? Eman al dezakegu iritzia argudiatu gabe?

-Argudioa ahozko testu-generoetako bat da. Zer ezaugarri linguistiko ditu? Zer formula erabiltzen dira argudiatzeko?

Ahozko testu-generoak, Jean-Michel Adam-en arabera (1987): narrazioa, deskribapena, argudioa, azalpena eta instrukzioa. Argudiozko testuaren barruan iritzia dago. Hori bai, kontuan izan behar da ahozko jarduna genero-nahasketa dela (narrazioa, argudioak, deskribapenak, azalpenak… nahasten ditugu hitz egiterakoan).

Bideoa ikusi bitartean:

1. Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak konparatu.
2. Ikasleek euren arreta erakartzen duten pasarteak gogoan har ditzatela.
3. Ulertu ez dituzten hitzak, esaerak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez: handicap (desabantaila, ingelesetik hartutako hitza), urtegaz (urterekin), biziki (oso), ainitz (asko), ukan (eduki), fite (azkar)...

Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazio guztia barneratzeko, eduki zein forma aldetik.

Bideoa ikusi ondoren:

1. Ulertu dutela ziurtatu. Zalantzak argitu.
2. Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu.

-Zer iritzi gustatu zaizue gehien? Zergatik? (Gaia, iritzia emateko modua…)

-Argi geratu zaizue bakoitzak zer defendatzen edo kritikatzen duen? Esaldi batean laburbildu beharko bazenute, zer esango zenukete? Mikelek... Rubenek... Onintzak... Gorkak... Uxuek... (adibidez, “Ruben A eta B ereduak desagertzearen alde dago; eredu bakarra D eredua izan beharko litzatekeela uste du”)

-Konbentzitzeko moduko arrazoiak erabiltzen al dituzte?

-Zer iritzi daukazue agertu diren gaien inguruan? Konforme zaudete? Kontrako iritzirik baldin baduzue, lasai esan pentsatzen duzuena. Iritzi-trukea egingo dugu.

3. Argumentazioa genero diskurtsibo bat da, berezko estrategia diskurtsiboak eta ezaugarri linguistikoak dituena. Argudiozko testu-generoen barruan iritzia dago.

Iritzia ematean arrazoiak/argudioak eman ditzakegu, iritzi hori justifikatzeko, baina ez dago derrigor norbait konbentzitzen saiatu beharrik (batzuetan hala izaten den arren). Argudiatzea, berriz, bestea konbentzitzeko izaten dugun elkarrizketa izan ohi da, aldeko eta kontrako arrazoiak emanez.

Argudiatze-egoeretan 3 ezaugarri hauek betetzen dira:

1. Egoera/gai bati buruzko ikuspegi kontrajarriak daude
2. Argudiatzaileak jarrera jakin bat hartzen du
3. Bestea konbentzitzen saiatzen da, arrazoiak emanez

Hiru adibide ikusiko ditugu. Argudiatze-egoerak al dira? Zergatik?

Bideoan ikusitako iritzietara bueltatuta:

-Zuen ustez, ikuspegi kontrajarriak dituzten gaiak al dira bideokoak?

-Jarrera jakin bat al dute gaiari buruz?

-Ikusi dugun bideoan ba al dago elkarrizketarik? (Ez dakigu elkarrizketatzaileak zer galdetu eta zer erantzun dien)

-Zer tonu darabilte (efusiboa, lasaia...)? Irudikatzen dituzue eztabaida batean parte hartzen, beren iritziak defendatzen eta kontrako iritzia duena konbentzitzen saiatzen? Egoera hori izango litzateke argudiatze-egoera.

-Konturatu zarete zer estrategia diskurtsibo darabilten iritziak emateko garaian?

Argudiatzeko erabiltzen diren estrategia linguistiko batzuk ikus ditzakegu:

(Taulako informazioaren iturri nagusia: 'Konbentzitzeko argudiatu' sekuentzia didaktikoa)

Badaude beste estrategia batzuk ere. Adibidez:

• Galdera erretorikoak, erantzunik espero ez duten galderak, erabiltzea. “Eta egoera hori justua al da? Ba ez, ez da justua... honegatik eta honegatik”.
• Nork bere esperientzia edo gertuko batena kontatzea, arrazoiei pisua emateko. “Amaiari goizeko laurak arte geratzen uzten diote gurasoek”.
• Gertutasuna erakusteko, ni pertsonaz gainera, zu eta gu pertsonak Bestea ere zakuan sartzea, interpelatzea, edo kolektibo baten izenean hitz egitea. “Askotan sentitzen dugu...”, “Egoera horretan zaudenean...”, “Guk, emakumeok...”.
• Adjektiboak erabiltzea, egoera/jarrera/gertaera hori kalifikatzeko: “Lotsagarria da...”, “Hori baino gauza ederragorik...”.
• Errepikapena: ideia/argudio bera bi modu diferentetan azaltzea, indarra emateko. “Ez dago eskubiderik, ez dago eskubiderik hori...”, “Inportantea da, oso inportantea da...”.

Eta ahozko baliabideak ere oso inportanteak dira, esaten dena indartu edo indargabetu dezaketelako: keinuak, begiradak, erritmoa, ahotsaren tonua, gorputz-jarrera… Adibidez: behera begira hitz eginez gero edo oso baxu edo azkarregi edo sututa edo batere entusiasmorik gabe, esaten dugunak indarra galduko luke. Horri buruz gehiago jakin nahi izanez gero, ikusi bideo hau: Ahozko baliabideak.

4. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen gara daitezke. Lau adibide eskaintzen dira hemen. Ikasleek bat aukeratu dezakete edo ordezko bat proposatu, edo proposamen bat baino gehiago ere egin dezakete.

• “Hitzen arrastoan”. Bideoko iritziak aztertuko ditugu. Edukiari baino (arrazoia duten ala ez) formari erreparatuko diogu gehiago: esaten dutena nola esaten duten, alegia. Ea aipatu ditugun ezaugarriak agertzen diren!

2-3 laguneko taldetxoak osatu. Taldetxo bakoitzak bost iritzietako bat aztertuko du, eta ez talde guztiek bera (adibidez, 10 taldetxo baldin balira, iritzi bakoitza bi taldek aztertuko lukete). Testua banatuko zaie, ezaugarriak errazago ikusteko.

Fitxa posible bat:

Egindako lana ikaskideei azalduko diete, ahozko aurkezpen txikiak eginez.

• ”Ika-mika”. Argudiatze-egoera bat aukeratu eta eztabaida egitea proposatzen dugu. Ahozko eztabaida izango da, baina aurretik prestatu egingo dute. Eztabaidatzea arazoak konpontzeko, negoziatzeko eta ikasleen agresibitatea hitzez bideratzeko bitarteko bat izan daiteke. Izan ere, komunikazioa ezinbestekoa da: nork bere sentipenak adieraztea, eta besteen iritziak entzun, ulertu eta errespetatzea. Beraz: ikasleak euren iritzia defendatzen eta besteak konbentzitzen saiatuko dira, bai, baina ondoren adostasun batera iristeko, negoziatuta. Malgutasuna erakutsiko dute.

ZER LANDU?

1. Zertaz eztabaidatuko dugu? Gaia eta ikuspegi kontrajarriak
2. Nork defendatuko du ikuspegi bakoitza? Banaka ala taldeka? Taldeak osatu eta ikuspegiak aukeratu
3. Zein erregistro erabiliko da (formala, informala)?
4. Zenbat denbora izango du bakoitzak bere iritzia emateko?
5. Nork gidatuko du eztabaida? Rolak banatu

Gaiek ez dute sakonak eta traszendentalak izan beharrik. Eguneroko bizitzako egoerak izan daitezke, eta oso gai polemikoak ez badira hobeto, gainera (bestela blokeoak sor daitezke).

Adibide moduan, bi egoera:

A egoera: Eskolako komun guztietako ispiluak margotuta agertu dira: “Babalorea hau irakurtzen duena”, “Munduko itsusiena naiz”, “Hi, izorrai!” eta horrelako idatziekin. Irakasleak esan du: “Zein izan da? Errudunak agertzen ez badira, denak zigortuta. Hori egin duena edo dutenak agertu arte, ez gara klasetik aterako”.

Ikuspegi kontrajarriak:

• Batzuek uste dute zigorra ez dela justua, egileek aitortzen ez badute guztiak zigortuko dituztelako eta, gainera, ikaskideak salatzera bultzatzen dituztelako.
• Besteek diote egileek egin dutena aitortzeko modu bakarra dela, presiorik egin ezean zigorrik gabe geratuko direla eta ez dela justua, ezin dutela nahi dutena egin eta zigorrik gabe geratu.

B egoera: Ikas-bidaiarako 3 proposamen daude, eta erabaki egin behar da.

• Hondartza eta parranda. Hegazkinez. Astebete. 205 euro.
• Ibilbideak, aterpetxeetan lo eginez. Autobusez. Zortzi egun. 105 euro.
• Paris-Amsterdam. Bidaia gastronomiko-kulturala. Autobusez, bidean geldialdia eginez. Sei egun. 155 euro

Ikuspegi kontrajarriak: Denetik dago gelan. Batzuek hondartza nahi dute, beste batzuek mendia, eta badaude bidaia kulturala nahi dutenak ere.

Ahozko baliabideak kontuan hartzea ere komenigarria da, eztabaidarekin hasi aurretik. Denen artean adostu dezakete zeintzuk diren tonu, erritmo, bolumen, keinu eta erregistro egokienak gelakideen aurrean iritzia emateko, probak eginda:

Eztabaidetan, ohiko arrisku batzuk:

Ondo legoke eztabaidak bideoan grabatzea, gero guztiek batera ikusi eta baloratu ahal izateko (eduki aldetik ez ezik, baita ahozko komunikazioaren ikuspegitik ere): ikasleek erabaki dezatela zer eta nola hobetu dezaketen. Aurre-testu bezala balio dezakete, hurrengo eztabaida egiten dutenean biak konparatu ahal izateko.

• “Eman iritzia”. Bakarka egiteko lana izango da hau. Iritzi-artikuluak idatziko dituzte ikasleek. Hedabideetan agertu ohi direnen estilokoak.

Badakigu zer testu-antolatzaile erabili ohi diren, ikusi ditugu adibide batzuk. Baina hedabideetako argudio-testuek badituzte ahozko testuek ez dituzten ezaugarri batzuk:

• Hartzailea. Ez dakigu hartzailearen ikuspegia zein izango den, artikulua publiko orokorrak irakur dezakeelako. Salbuespena: "Gutuna zuzendariari" ataleko eskutitzak, pertsona/talde jakinei zuzendutakoak.
• Ikuspegiak kontrajarriak kontuan. Gure ikuspegia argudio sorta baten bidez justifikatu behar dugu, baina kontrako argudio posibleak ere kontuan izanda (eta komeni bada, horiek ere artikuluan aipatuta).
• Egitura. Artikuluaren egitura inportantea da: argudioek eta azalpenek ondo lotuta egon behar dute. Hurrenkera inportantea da. Hasiera eta bukaera zaintzea komeni da (azken esaldiak/paragrafoak ideia nagusia laburbil dezake).

Adibide batzuk ikus ditzakegu (ikus “Iritzi-artikuluen ereduak” dokumentua). Irakurri eta komentatu. Ondoren, ikasleen txanda izango da. Gai bat eta ikuspegi bat aukeratu, eta iritzi-artikulua idatziko dute. Nahi izanez gero, pertsona/talde jakin bati zuzendutako kexua ere izan daiteke.

Idatzitako iritzi-artikulua ahoz gora irakurriko dute ikaskideen aurrean, egindako lana partekatzeko. Ozen irakurtzeko, garrantzitsua da hitzezkoak ez diren baliabideak ezagutzea edo gogoraraztea (erritmoa, isiluneak, tonua, bolumena...). Horretarako, Pako Eizagirreren azalpenak kontuan izan ditzakegu, aditua baita lan horretan (Aittu.eus webgunearen sortzailea da): Testua ezagutu eta barneratu (00:30-01:40)

Bideo honen bigarren zatian ere ozen irakurtzeari buruz dihardute: 'Idazketa tailer baterako aholkuak (10:30 minututik aurrera).

• “Bestearen azalean”. Antzezlan txikiak egitea proposatuko diegu ikasleei, “Zapalduen antzerkiaren” teknika erabilita.

Gatazka bat izango da antzezlanaren erdigunea: bi ikuspegi kontrajarri. Baina ikuspegi kontrajarriak dituena pertsona bakarra (protagonista) izango da, eta ez du jakingo zer egin. Protagonistak beste bi pertsona izango ditu aldamenean, eta biak ala biak bera konbentzitzen saiatuko dira. Bakoitzak bere ikuspegia izango du, noski. Pertsonaia hauei Aliatua eta Zapaltzailea deitu diezaiekegu.

“Zapalduen antzerkian” zapalkuntza-egoerak lantzen dira, arrazarekin, genero-ikuspegiarekin eta abarrekin lotutakoak.

Adibide bat:

Amaiak Bartzelonara joan nahi du, dantza eskola batera. Hori da bere ametsa txikitatik. Enekok, bere mutil-lagunak, ez du nahi, eta esaten dio joaten bada distantziaren erruz haien arteko harremana bukatu egingo dela. Mireiak, ordea, ametsa betetzera animatzen du. Zer erabakiko du Amaiak?

Gure proposamena inprobisazioa lantzea da. Hiruko taldeak egin, rolak banatu eta egoerak emango dizkiegu, eta elkarrizketak inprobisatu egingo dituzte. Hori bai, lehenengo inprobisazioan amaiera beti bera izango da: protagonistak benetan nahi duena ez egitea erabakiko du, etsaiari/zapaltzaileari kasu eginez.

Jarraian:

Amaiak Bartzelonara ez joatea eta Enekorekin geratzea erabakiko du.

Antzezlantxoa amaitzean, publikoari (gelakideei) galdetuko zaio zer egingo luketen istorioari beste amaiera bat emateko: protagonistak bere benetako nahia bete dezan, alegia. Zer eta nola esan proposatuko diete aktoreei, eta halaxe egingo dute. Bigarren aldiz antzeztuko dute, modu inprobisatuan oraingoan ere, baina beste amaiera batekin.

Amaiak Bartzelonara joatea erabakiko du, eta Enekorekin duen harremanak, sendoa baldin bada, iraungo duela irudituko zaio.

Ikasleek asma ditzakete egoerak. Beste hiru adibide:

• Lanean kontratu gabe dagoen etorkina. Protagonista: Langilea. Larunbata jai hartzeko baimena eskatu dio nagusiari, lagun baten ezkontzara joateko, eta hark ezetz esan dio. Zapaltzailea: nagusia. Aliatua: lagun bat.

• Ama-alabak. Protagonista: alaba. Lagunekin asteburu-pasa joan nahi du, baina ama adinekoa da eta txantaia emozionala egiten dio, bakarrik utz ez dezan. Zapaltzailea: ama. Aliatua: lagun bat.

• Nudismoa egin nahiko lukeen emakumea, baina ez dena ausartzen. Lagun batek (zapaltzailea) lotsarazi egiten du eta besteak (aliatua) animatu. Kasu honetan bi lagunak bere buru barruko eztabaidaren isla besterik ez dira.

5. Ekoizpena partekatzea. Ekoizpena dena delakoa izanda ere, ikasleek beti ahozko aurkezpena/azalpena/kontaketa egitea proposatzen dugu, ahozkotasuna lantzeko, eta, ahal dela, bideokamerarekin grabatzea, ahozko jardunen bilakaera ikusi eta aztertu ahal izateko. Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea komeni da. Irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak.

Ebaluazio-irizpideak

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

-Ea gaiak bere interesa piztu duen.

-Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

-Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.

-Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.

-Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.

-Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

-Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.

-Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.

-Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

-Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.

-Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.


Irakasleak aintzat hartu ditzakeen ebaluazio-irizpideak:

– Ea gai den zenbait erabilera-eremutako ahozko eta ikus-entzunezko testuak interpretatzeko eta balioesteko, eta horretan, ea bereziki kontuan hartzen dituen hezkuntzan eta hedabideetan sarri-sarri erabili ohi diren testuen funtzio soziala.

– Ea badakien ahozko aurkezpenak egiten eta ea gai den, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz, aldez aurretik prestatutako eskema bati jarraitzeko.

– Ea modu aktibo, erreflexibo eta pertinentean parte hartzen duen ikaskuntza helburu duten ahozko interakzioetan, eta horretan, ea gai den azalpenak eta argudioak modu pertinente eta egokian emateko.

– Ea gai den zenbait erabilera-eremutan erabili ohi diren euskarri digital eta analogikoko idatzizko testuak interpretatzeko eta balioesteko, eta horretan, ea bereziki kontuan hartzen duen azalpenezko testuek (1. mailan), pertsuasiozko testuek (2. mailan), iritzi-artikuluek eta zientzia-dibulgazioko testuek zer funtzio sozial duten eta zer balio transmititzen dituzten.

– Ea gai den, aldez aurretik egindako plangintza bati jarraituz, gaurkotasun handiko gaiei eta curriculumarekin, hizkuntzarekin nahiz literaturarekin lotutako gaiei buruzko idatzizko testuak zorrotz, argi eta akatsik gabe ekoizteko (azalpenezko eta argudiozko testuak, batik bat).

– Ea, testuak interpretatzean eta sortzean (hezkuntzan sarri-sarri sortu ohi diren azalpenezko eta argudiozko testuak batik bat), gai den hizkuntzaren planoei buruzko ezaguerak modu erreflexiboan identifikatzeko eta erabiltzeko.

– Ea gai den ikasturtean zehar landutako literatura-lan eta -pasarteetako edukiak interpretatzeko, eta horretan, ea erabiltzen dituen literatura-formei, -garaiei eta -egileei buruzko ezaguerak.

– Ea gai den, ikasturtean landutako garai eta mugimenduetako lanik adierazgarrienak irakurri ondoren, testu-iruzkin kritikoak egiteko.

– Ea badakien hizkuntza-aniztasunaren berri, eta ea gai den errealitate hori kontzeptu sozio-linguistikoak erabiliz kritikoki interpretatzeko.

– Ea gai den, informazioa bilatzean, aukeratzean, komunikatzean eta zabaltzean, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak modu autonomo, eraginkor eta kritikoan erabiltzeko.

– Ea gai den hizkuntzak ikastean tartean diren ikaskuntza-prozesuez gogoeta egiteko, eta horretan, ea baduen konfiantzarik bere gaitasunetan.