Euskara eta zentsura

Ikasleengan bultzatuko diren jarrerak:

• Euskararen historia eta garai bateko bizimodua ezagutzeko interesa
• Denen iritziak arretaz entzun eta kontuan hartzeko borondatea
• Bizikidetzarako eta elkarlanerako asmoa
• Izpiritu kritikorako eta hausnarketarako grina
• Adierazpen-askatasuna defendatzeko nahia 

Bideoa ikusi aurretik:

Gaiaren aurkezpena egingo dugu. Frankismo garaiko zentsura izango dugu hizpide, aurre-ezagutzak aktibatzeko, gisa honetako galderen bitartez:

-Zer da zentsura/zentsuratzea (informazio publikoa kontrolatu eta ezabatzea)? Eta autozentsura?

-Noiz urratzen da adierazpen-askatasuna eta nola?

-Ezagutzen duzue informazioa edo hizkuntza bat zentsuratua izan den kasurik? Zer gertatu zen eta noiz? Eman azalpenak eta iritziak.

-Zuen gurasoek zuen adina zutenean, ba al zegoen euskarazko hedabiderik? Eta aitona-amonen sasoian?

-Nolakoa zen euskararen egoera frankismoan?

Bideoa ikusi bitartean:

1.  Bideoa ikusi aurretik zituzten aurre-ezagutzak eta bideoa ikusi bitartekoak alderatu, ea aurrez hitz egindakoarekin bat datozen.

2.  Beren arreta erakarri duten pasarteak gogoan har ditzatela.

3.  Ulertu ez dituzten hitzak, esaerak edo erreferentziak apuntatu. Adibidez, alcahuete (kontakatilua), txibatoa (salataria), NO-DO, partea, azpijana...

4.  Bideoa behar adina aldiz ikusiko dute, informazio guztia barneratzeko.

Bideoa ikusi ondoren:

1.  Ulertu dutela ziurtatu. Zalantzak argitu.

2.  Bideoari buruzko hausnarketak eta iritziak partekatu:

-Zerbaitek harritu al zaituzte? Eman iritzia eta ezagutzen dituzuen antzeko beste egoera batzuk aipatu.

-Zer zen NO-DOa? (Francoren erregimenaren propaganda egiteko erreportaje-sorta, zineman pelikulen aurretik ematen zutena). Eta partea? (Erregimenaren propaganda, irratian). Gaur egun, ba al dago parterik edo antzekorik? (Gabonetako erregearen mezua)

-Noiz arte iraun zuen frankismoko zentsurak? Zer urtetan legeztatu zuten ikurriña?

-Zer da klandestinoa? Gaur egun, ezagutzen duzue modu klandestinoan egiten den gauzarik (legea bete gabe)?

-Ezagutzen dituzue bideoan aipatzen dituzten kantariak eta bertsolariak? Euskal kantagintza berria bideoa ikus daiteke, testuinguruaz jabetzeko.

-Nor zen Dolores Ibarruri `Pasionaria´? Nor zen Telesforo Monzon? Eta nor Aita Altuna (Patxi Altuna) jesuita? Ez baldin badakizue, sarean bilatu.

-Bideoan aipatzen dutenez, dena zegoen kontrolpean: argitalpenak, irratiak, antzokiak, bertso-saioak, kantaldiak, baita elizak eta frontoiak ere. Gaur egun ba al dago nolabaiteko kontrolik? (Sare sozialetan, adibidez)

3. Franco Donostian bideoa ikusi, haren bisitek hiria nola eraldatzen zuten ezagutzeko. Nahi izanez gero, Frankismo garaian ezarri zituzten beste neurri batzuk ere azter ditzakegu:

• Neurri ekonomikoak: errazionamendua, errotak, kupoa, abereak hiltzeko debekua
• Emakumearen kontrako neurriak: lantegitik etxera bidaltzea, Zerbitzu Soziala
• Euskararen kontrako neurriak: euskararen zapalkuntza, ikastola klandestinoak

4. Azken ekoizpena: Hainbat ekoizpen gara daitezke. Hiru adibide  eskaintzen dira hemen. Ikasleek aukeratu dezakete, eta baita ordezko beste ekoizpenen bat proposatu ere (edo proposamen bat baino gehiago egin).

• “Zu zeu elkarrizketatzaile”. Ikasleak kazetari bihurtuko dira, ahozko ondasunaren biltzaile. Talde txikietan banatu (2-3 kide), eta talde bakoitzak adineko euskaldunen bati (amona, aitona, bizilaguna, familiako ezaguna...) elkarrizketa egingo dio, eta bere esperientzia kontatzeko eskatu: zentsura ezagutu duen –zineman, komunikabideetan, argitalpenetan…–, euskaraz hitz egiteko/idazteko/irakurtzeko oztoporik izan duen sekula, frankismoko giroa…). Galderak guztien artean prestatuko dituzte, guztiek antzeko kontuak galdetzeko.

Elkarrizketa bideoan grabatzea gomendatzen dugu (ikus jarraibide orokorrak), gero ikasgelan ikusi ahal izateko, eta komenigarria litzateke elkarrizketatuari argazkia ateratzea ere. Ikasleek aurkezpen txiki bat prestatuko dute (elkarrizketatuaren biografia laburra, adibidez; nondik ezagutzen duten, etab.), bideoa erakustearekin batera ikaskideei azalpenak emateko.

Jasotakoarekin hainbat lanketa egin daitezke ondoren ere. Aukera bat: grabazio guztietako pasarte onenekin ikus-entzunezkoa(k) prestatzea, sare sozialen bidez ikastetxean zein herrian zabaltzeko (lan hau egiteko, bideoak editatzeko programaren bat ezagutu behar dute eta ereduak eman beharko zaizkie).

Ederra litzateke gero grabazioak ahotsak.eus artxibora bideratzea (adibiderako, ikus Donostiako San Ignazio ikastetxeko proiektua).

• “Gaur egunera begira”. Gaur egun ba al dago zentsurarik komunikabideetan? Eta adierazpen-askatasunaren urraketarik (Euskal Herrian, munduan…)? Ikasleak ikertzaile bihurtuko dira, kazetari, eta talde txikietan batuta, informazioa bilduko dute. Azter ditzaketen gaietako batzuk:

• Zentsuratutako irudiak eta idatziak, besteak beste, sare sozialetan (adibidez, Instagram-eko hau) eta jaietan (Bilboko txosnetan gertatua, esaterako). Adibide gisa, ikus Galiziako eta Palestinako kasu hauek ere.
• Letrak, kontzertuak edo arte-lanak zentsuratu dizkieten musika-taldeen eta artisten kasuak (adibidez, Abel Azkona).
• Komunikabideetako kasuak. Herritarren Segurtasunerako Legea: Mozal legea (lege hori aplikatu zaien bi komunikabide: Hala Bedi eta Argia).

Ikasleek batutako informazioaren berri emango diete ikaskideei, ahozko aurkezpenak eginez: kasuaren berri eman eta euren iritzia azaldu. Ondoren, eztabaidatu eta iritzia trukatuko dute (betiere pentsaera politiko guztiak errespetatuz).

• “Historia egiten”. Lehenaldira joko dugu, bideoan aipatzen diren hariei tiraka. Adierazpen-askatasunaren urraketak eta zentsura-kasuak aztertuko dituzte ikasleek. Frankismo garaiko giroa eta gertaerak azter ditzakete eta baita ondorengoak ere. Esate baterako:

• Euskarazko liburugintza frankismoan. Joan Mari Torrealdairen Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura 1936-1983 (2000, Susa) liburuan datozen kasuak
• Irratigintza frankismoan. Zeintzuk ziren sasoi bateko irrati klandestinoak? Nondik emititzen zuten? Pirenaica, Euzkadi… irratien historia
• Gerra garaiko eta gerraosteko euskarazko egunkari eta aldizkariak: Eguna, Euzko Deya, Eskualduna, Herria, Euzko Gogoa, Zeruko Argia, Jakin…
• Hedabideen itxiera: Egin (1998), Euskaldunon Egunkaria (2003)…

Talde txikietan egin dezakete lana, eta gero ikasgelan partekatu, ahozko aurkezpenen bidez. Ondoren, guztien artean informazio interesgarriena aukera dezakete, eta horrekin irratsaio bat prestatu, ikasleak narratzaile edo irrati-esatari bihurtuta. Sustatuko duguna: herriko hizkera erabiltzea, naturaltasunez eta adierazkortasunez. Adibide gisa, ikus Leitzako irratsaio hau.

5. Ekoizpena partekatzea. Azken ekoizpenaren emaitza ahoz ematea lehenetsiko da, emaitza dena delakoa dela ere: azalpena, aurkezpena, bideoz jasotako adierazpena… eta, ahal dela, bideokamerarekin grabatzea, ahozko jardunen bilakaera ikusteko. Aurkezpen guztien ondoren, galderentzat, hausnarketentzat eta iritzientzat tartea izango da. Ikasleek ahozkoa eta idatzizkoa bereizten ikastea komeni da, eta pixkanaka ahozko jardunean gero eta hobeto moldatzea. Irizpideak proposatzeko, irakasleari baliagarri gerta dakizkioke: ahozkoaren ezaugarriak eta baliabideak. 

Ebaluazio-irizpideak:

Ikasleen autoebaluazioa. Ikasleek autoebaluazioa egiteko, egin ditzakegun galderak:

Edukiari buruz

-Ea gaiak bere interesa piztu duen.

-Ea gaiari buruz ikasi izanaren sentsazioa duen: gutxi-zerbait-dezente-asko.

Ikaste-prozesuari buruz

-Ea bideoa eta testigantzak baliagarriak gertatu zaizkion.

-Ea ikaste-prozesua gustukoa eta eraginkorra izan den berarentzat.

-Ea informazioa bilatzeko arazorik izan duen edo erraza gertatu zaion.

-Ea guztira informazio berri asko jaso duen eta hausnartzeko balio izan dion.

Bere komunikazio-gaitasunei buruz

-Ea iritzia lasaitasunez emateko aukera duen ala zailtasunak izan dituen.

-Ea ahozko ekoizpenean lasai sentitu den eta nahi zuena azaltzeko gai izan den.

-Ea pozik dagoen ekoitzitako lanarekin.

Talde-lanari buruz

-Ea talde-lanean eroso sentitu den eta aberasgarria gertatu zaion.

-Ea ondo baloratzen duen talde-dinamika ala arazoren bat izan duen.



Irakasleak aintzat hartu ditzakeen ebaluazio-irizpideak:

- Ea euskararen erabilerari lehentasuna ematen dion hainbat komunikazio-eremutan.

- Ea erabiltzen duen bere euskalkia, hala eskatzen duten komunikazio-egoeretan.

- Ea identifikatzen dituen euskararen eta gaztelaniaren arteko ukipen-egoeraren ondorioz sortutako fenomenoak, eta egoera zehatzak aztertzen dituen (2. mailan).

- Ea eskubide-zapalketak eragiten dituzten arrazoiak adierazten dituen.

- Ea jarrera positiboa eta errespetuzkoa ageri duen inguruan dagoen eleaniztasunarekiko eta kultura-aniztasunarekiko.

- Ea bideoa behar bezala ulertu duen eta ulertu ez duena argitzen saiatu den.

- Ahozko aurkezpen errazetarako, ea informazio garrantzitsua bilatzen eta hautatzen duen, hainbat iturri erabiliz: analogikoak, ikus-entzunezkoak eta digitalak.

- Ea informazioa forma logikoz antolatzen duen, hartzailearentzat ulergarria izan dadin.

- Ea erabiltzen dituen bere diskurtsoan tonuarekin, keinuekin edota gorputzaren jarrerarekin lotutako alderdiak.

- Ea behar besteko autonomia ageri duen zeregina planifikatzean eta egitean.

- Ea modu naturalean esku hartzen duen, eta bere ikuspegia azaltzen duen.

- Ea bere iritzia arrazoituz azaltzen duen.

- Ea dauden ikuspuntuak alderatzen dituen eta berea berrikusten duen.

- Ea zentzuzko ondorioak ateratzen dituen.

- Ea erantzuten dien norberaren esku-hartzeari buruzko galderei.

- Ea galdera eta azalpen egokiak ematen dituen gainerakoek esku hartzen dutenean.

- Ea errespetatzen dituen gainerakoen esku-hartzeak eta txandak errespetatzen dituen.

- Ea parte hartzen duen taldean egiten diren elkarrizketetan.

- Ea gainerakoekin lankidetzan aritzen den, eta, talde-lanak egitean edo arazoak konpontzean, dagozkion erantzukizunak betetzen dituen.

- Ea autoebaluazio- eta autozuzenketa- estrategiak erabiltzen dituen ahozko erabilera hobetzeko.

- Ea edonolako bazterketa adierazten duten estereotipoak ez dituen erabiltzen.

- Ea landutako hizkuntza-baliabideak behar bezala erabiltzen dituen.

- Ea erabiltzen dituen mezuak ulergarriago egiteko eta hartzaileak inplikatzeko estrategiak (adibideak ematea…).

- Ea identifikatzen eta zuzentzen dituen hizkuntzaren hainbat alorretan egindako oinarrizko akatsak.

- Ea akatsak ikaskuntza-prozesuaren partetzat ulertzen dituen eta horiek gainditzeko jarrera positiboa duen.